Judi Dench en Steve Coogan gaan samen op pad in een roadmovie die zowel intrigeert als frustreert.
Stephen Frears leverde met het OscarwinnendeThe Queen, waarin hij het onbegrip van de Engelse koningin voor de massale rouw van de Britse bevolking over het verlies van Lady Diana liet zien, een intens stuk menselijk drama af. MetPhilomenabegeeft hij zich nu op vergelijkbaar terrein, waarbij een soortgelijk trauma op kleinschaliger niveau behandeld wordt. Een moeder verliest haar kind, een tragedie die pas na vijftig jaar verwerkt kan worden wanneer de vrouw er dankzij de inspanningen van een journalist eindelijk achterkomt wat er met haar zoon is gebeurd nadat ze hem destijds gedwongen moest afstaan voor adoptie. Frears wil het zijn publiek echter niet te zwaar maken en verkiest een luchtiger aanpak, wat scherp contrasteert met het door hem aangesneden thema van wettelijk toegestane kinderdiefstal dat bovendien op waargebeurde feiten berust.
Menselijke interesse
Als de werkloze Britse journalist Martin (Coogan) door het oude dametje Philomena (Dench) benaderd wordt om haar te helpen in haar speurtocht naar haar verloren zoon, zit hij daar aanvankelijk niet op te wachten. 'Human interest' is niet echt zijn vakgebied, maar hij kan haar verhaal goed verkopen en dus hapt hij toe. Vervolgens stuit hij op een beerput van onrecht die tot in de Verenigde Staten leidt en blijkt hij de juiste persoon om Philomena na vijf decennia eindelijk de antwoorden te verschaffen die ze al die tijd niet kon verkrijgen. Het tweetal reist af naar de USA om er achter te komen wat er van het kind geworden is, waarbij de tegenslagen zich opstapelen. Echt veel gelegenheid om emotioneel mee te leven met het slachtoffer wordt er niet geboden, wantPhilomenablijkt op de eerste plaats vooral een roadmovie te zijn die het nare onderwerp niet te confronterend wil maken, maar via een overdreven positieve houding en een flinke dosis humor bovenal een pleidooi voor vergeving en begrip wil vormen.
Naargeestige nonnen
In een aangrijpende serie flashbacks zien we de ellende die de jonge Philomena moest doorstaan toen ze er na een moment van jeugdige onbezonnenheid - mede veroorzaakt door een totaal gebrek aan seksuele voorlichting - achterkwam dat ze zwanger was. Haar familie verstootte de ongelukkige zondaar, waarop ze haar toevlucht moest zoeken tot een klooster voor 'gevallen meisjes' als zijzelf. Onder de genadeloze tucht van bijzonder onsympathieke nonnen kwam het kind ter wereld en moest ze jarenlang keihard werken, tot het moment waarop de kerk haar kind ter adoptie afstond aan Amerikaanse pleegouders. De onderhuidse spanning betreffende Philomena's leven in het grauwe klooster maakt de kijker al direct boos over het onrecht dat de vrouw destijds is aangedaan, terwijl de nonnen op onsubtiele wijze zo onmenselijk mogelijk geportretteerd worden: als de speurtocht terugvoert langs het klooster en de nonnen daar ook nu nog elke mogelijkheid om moeder en zoon te herenigen saboteren, blijken alle nonnen valse, welhaast karikaturale, krengen te zijn. Martin weet gelukkig uit andere bronnen te putten en al snel vertrekt het duo naar Amerika om het spoor weer op te pakken.
Lach en traan
Philomenadraait in de eerste plaats om de uitstekende chemie tussen Philomena en Martin. Hij is een cynische atheïst die het van de feiten moet hebben en weinig vertrouwen in de medemens koestert, zij is een ogenschijnlijk naïef, optimistisch dametje dat ondanks al haar ongeluk nooit haar geloof in het katholicisme en de mensheid heeft verloren. Het tweetal acteurs vult elkaar perfect aan en weet, naarmate de waarheid boven tafel komt, beide kanten van de munt te voorzien van een geldige positie. Ook hun komische timing is perfect; niet verrassend in het geval van Coogan met zijn achtergrond in komedie, en slechts een bevestiging van het veelzijdig talent van de altijd grootse Dench. Hun sterke acteerwerk zorgt dat vrijwel alle grappen doel treffen, maar het feit dat de film zich überhaupt bedient van zoveel humor is een andere kwestie. Is dit wel gepast in een film over zo'n dramatisch, nog altijd actueel thema? Bagatelliseert het de situatie niet? Het contrast tussen de serieuze Martin en de goedgemutste Philomena is exemplarisch voor de tweeledige aanpak die de film domineert. Hoewel de kijker zich terecht opwindt over Philomena's lotgevallen, wordt deze woede tegelijkertijd getemperd door de humor waarvan de film zich bedient, waardoor het drama aan kracht inboet. Het was effectiever geweest als Frears de lach in toom had gehouden om het drama emotioneel aangrijpender over te laten komen, ook al geeft het de film een apart karakter ten opzichte van andere films over ditzelfde onderwerp, zoalsThe Magdalene Sisters.
Optimisme versus pessimisme
Storender dan de 'leukigheid' van de film is Philomena's constant positieve karakter. Hoewel zij aan alle kanten tegengewerkt wordt om zich een beeld te vormen van het leven van haar zoon, toont ze overdadig veel begrip voor de mensen die het haar onmogelijk gemaakt hebben haar kind terug te zien. Philomena lijkt haast een heilige, uitgerust met een bovenmenselijke mate van vergevingsgezindheid. Dat ze nog vasthoudt aan het geloof dat de diefstal van haar zoon heeft getolereerd, is sowieso ongeloofwaardig. Na geruime tijd krijgt het publiek de neiging haar te herinneren aan de voorgaande misère die wij met haar gedeeld hebben. Mens, word eens boos over wat ze jou en je zoon geflikt hebben! De film ziet deze tegenstrijdigheid zelf ook in en gunt Martin een realistischer kijk op de situatie. De boosheid en het verdriet dat vanuit logisch perspectief Philomena's deel hadden moeten zijn, belandt nu op zijn en onze schouders. Uiteindelijk winden we ons meer op over Philomena's opstelling dan over het leed dat ze heeft moeten doorstaan, terwijl de mogelijkheid tot een 'happy end' vanaf het begin af aan uitgesloten leek, ondanks de vrolijke noot die zolang de boventoon voerde.
Conclusie
Philomena wekt een lach maar ook woede op. Frears' pleidooi het verleden te vergeven, is zowel ontroerend - hoofdzakelijk door het sterke spel van Dench en Coogan - als ongeloofwaardig vanwege de gelatenheid waarmee de protagoniste haar ellende accepteert. Het grote onrecht dat Philomena en zovele andere vrouwen is aangedaan, is een zwaar, belangrijk onderwerp, maar de hoeveelheid humor, hoe amusant ook, wringt op den duur toch met de dramatische zijde van de film. Erger nog is de onuitstaanbare vergevingsgezindheid van Philomena's kant. Deze oude vrouw is geïntimideerd, misleid en uiteindelijk definitief van haar zoon beroofd, maar haar geloof, dat tegelijkertijd haar mishandeling toestond, helpt haar er constant weer doorheen. Coogan staat erbij en kijkt het dametje met grote ogen vol emotionele frustratie aan, en wij kunnen slechts hetzelfde doen.
