Ender's Game - recensie

'In oorlog praten de ouderen en sterven de jongeren'. Of in het geval vanEnder's Game: 'moorden de jongeren'.

Ender's Game, naar het gelijknamige boek van Orson Scott Card, opent met een bepalend citaat. 'Als ik mijn vijand voldoende begrijp om hem te kunnen verslaan, dan heb ik hem ook lief.' Het is echter moeilijk begrip op te brengen voor de vijand die de mensheid in de 22ste eeuw bestrijdt, laat staan dat empathie gewenst is. In het jaar 2086 werd onze planeet aangevallen door de Formics, buitenaardse reuzeninsecten, en vonden miljoenen mensen de dood. De aanvallers werden ternauwernood verslagen, waarna de mens zich ging voorbereiden op een tweede invasie. Vijftig jaar later zet de Aardse strijdmacht de hersenen van pientere kinderen in om een overwinnende tactiek uit te stippelen. De redenatie voor het gebruik van kinderen blijft nogal vaag, maar dat het effect van het wapengeweld op hun geest niet ten goede komt van hun normale ontwikkeling blijkt al gauw. Het doel heiligt echter de middelen.

Ender Wiggin (Asa Butterfield,Hugo) is twaalf jaar oud en opgegroeid met een liefdevolle zus (Abigail Breslin,Little Miss Sunshine) en een agressieve broer. Hij is een tegendraads, leergierig joch en ondanks zijn briljante strategisch inzicht een buitenbeentje op de militaire academie. Als hij zich tegen zijn kansen in redt in een brute aanvaring met pestkoppen trekt hij de aandacht van de norse Kolonel Graff (Harrison Ford) en de begripvolle Majoor Anderson (Viola Davis), waarna hij zijn opleiding mag vervolgen op Battle School. Op dit gigantische ruimtestation oefenen jonge rekruten zich op de naderende confrontatie met de vijand in een zware training, waar bikkelharde discipline en meedogenloze propaganda aan de orde van de dag is, maar geen ruimte wordt gelaten om na te denken over de precieze aard van het conflict. In deze sterk competitieve leeromgeving maakt Ender al snel vijanden, maar vormt hij ook vriendschapsbanden met gelijkgestemde geesten, onder wie de knappe Petra (Hailee Steinfeld,True Grit). Als hij dan ook nog alle gevechtssimulaties glorieus doorstaat met zijn eigen team van vergelijkbare outsiders, wekt hij de woede op van een overambitieuze medestudent die hem af wil rossen in de douche, maar daarbij zelf levensgevaarlijk gewond raakt. Promotie volgt, ondanks Enders gewetensbezwaren. Hoewel hij geen gewelddadig persoon is, voedt Graff Enders duistere kant in de hoop een meesterstrateeg zonder scrupules te kweken die de mensheid definitief van de dreiging kan verlossen. 'We hebben een Julius Caesar, een Napoleon, nodig!' gromt de compromisloze kolonel, ondanks de bezwaren van zijn majoor. Ender kan die rol vervullen, maar tot welke prijs? En is Ender zelf bereid zijn menselijkheid, opzij te zetten om de overwinning te behalen?

Met het openingscitaat en een dergelijke invalshoek scheptEnder's Gamede verwachting meer te willen zijn dan een doorsnee actiespektakel. De film koestert filosofische thematiek, maar weet ondanks alle druk van de special effects niet in pretentieuze potsierlijkheid te verzanden. Regisseur Gavin Hood liet metTsotsi en Renditional blijken affiniteit te hebben met morele kwesties en heeft metX-Men Origins: Wolverinebovendien ervaring met blockbusters. Onder diens vaardige regie komt de liefhebber van epischespace operametEnder's Gameruimschoots aan zijn trekken, maar wordt het morele hart van het plot hiervoor gelukkig niet geslachtofferd. Butterfields sterke acteerwerk draagt hier ook zijn steentje aan bij: Ender overtuigt ruimschoots als onafhankelijk denkende, sympathieke jongeman met geloofwaardige leiderschapskwaliteiten, die door hogerhand gemanipuleerd wordt om zijn ethische bezwaren naast zich neer te leggen in haar streven de mensheid ten koste van alles te beschermen. Het persoonlijke moreel bewustzijn van één enkel kind weegt niet op tegen de miljoenen menselijke levens die in de weegschaal liggen, en dat de vijand niet per se is wat hij lijkt is van ondergeschikt belang. In hoeverre verschilt de mens als zodanig nog van zijn tegenstander?

Climax en anticlimax

Hoewel Ender's Gamemeer diepgang toont dan de gemiddelde blockbuster kan echter niet ontkend worden dat niet alle elementen, noodzakelijk om Enders personage uit te diepen, even zorgvuldig opgebouwd worden. De relatie met zijn psychopathische broer en zijn empathische zus, die beiden hun sporen hebben nagelaten op Enders eigen psyche, waren van cruciaal belang in het oorspronkelijke boek maar zijn hier naar de zijlijn geduwd. Ook de relatie met Petra, ogenschijnlijk meer dan een vriendschapsband, ontwikkelt zich niet concreet genoeg om van het gesuggereerde belang te zijn. Zulke gebreken zijn echter overkomelijk, en niet zo spijtig als de beslissing om de film na een uitstekend duistere climax alsnog van een geforceerd hoopvol einde te voorzien. Dat het in de film zover gekomen is mag naar Amerikaanse maatstaven echter al een wonder heten.

Rondtollende rekruten

Minder verbazingwekkend maar daarom niet minder onderhoudend zijn de special effects vanEnder's Game. Hoewel enorme insecten en ruimteveldslagen niets nieuws onder de zon zijn, scoort de film hoge ogen met fantastische simulaties in de luchtledige arena van de Battle Room, waar teams kadetten elkaar al rondzwevend moeten uitschakelen. Dat deze film zich niet bedient van het overdadig gebruikte 3D-format is voor de verandering eens jammer te noemen. Ook het ensemble van acteurs dat Hood verzameld heeft, is indrukwekkend, hoewel helaas niet alle personages zo goed neergezet worden als Ender en Graff. Dit is echter meer te wijten aan het feit dat ze relatief weinig scènes samen hebben dan aan de kwaliteit van hun acteren. Voor iemand die zo groot op de filmposter staat, arriveert Ben Kingsley rijkelijk laat in het verhaal om een grote indruk achter te laten. Ook de minder ervaren jongere acteurs komen naast Butterfield toch wat flets over. Gelukkig staan de ethische dilemma's die Ender's Gameons serveert sterker in hun schoenen dankzij het puike spel van de getroebleerde Butterfield, de manipulatieve Ford en de meedogende Davis, die met hun morele driehoeksverhouding de boodschap van de film treffend illustreren: zelfs in het licht van de overwinning moet begrip voor de vijand toelaatbaar zijn.

Ook in de toekomst blijkt dat kinderen niet met wapens moeten spelen, leert Ender's Gameons. Een hoog gehalte aan moralisme vormt de kern van de film. Al het militair machtsvertoon en epischespace battlesdienen puur ter ondersteuning van het besef dat men met grootse vuurkracht ethisch verantwoord om dient te gaan, zoals Ender poogt te doen. Al zijn goede bedoelingen ten spijt blijft het kind slechts een speelbal van volwassenen die zich boven alles genadeloos concentreren op de overwinning. Hoewel het plot emotioneel soms tekort schiet, komt het punt dankzij de prestaties van Butterfield, Ford en Davis degelijk uit de verf. Het is jammer datEnder's Gametoch een afgeraffeld happy end meekreeg: zonder dat zou de impact van de boodschap des te doeltreffender aankomen. Want oorlog is geen spelletje en kent alleen maar verliezers.