Wat begint als een avontuurlijke roadmovie voor drie jonge migranten, ontvouwt zich tot een afdaling in een mensonterende nachtmerrie.
Met een loopbaan als camera-assistent en cameraman voor films van Ken Loach en Alejandro González Inárritu is het niet vreemd dat de Spaanse filmmaker Diego Quemada-Díez zich hun sociaal-realistische stijl toe-eigende. Een dergelijke achtergrond stelt hem in staat om met zijn regiedebuutLa Jaula de Oroeen geëngageerd maar deprimerend cinematisch pareltje af te leveren. Hij geeft met de film een overtuigend relaas van de wreedheid waarmee de dromen van de duizenden Latijs-Amerikaanse immigranten, die jaarlijks illegaal de Verenigde Staten binnentrekken, door weerzinwekkende ontberingen de kop in worden gedrukt.
Tieners op pad
In La Jaula de Oro volgt Quemada-Díez de trektocht van de Guatemalaanse tieners Juan (Brandon López), de als jongen vermomde Sara (Karen Martínez) en de Tzotzil-indiaan Chauk (Rodolfo Domínguez), in een atypische roadmovie die verstoken blijft van de positieve insteek die in het genre doorgaans overheerst. Het drietal hoopt, net als zovele anderen, hun harde bestaan in extreme armoede te ontvluchten door een nieuw leven in de VS op te bouwen. Quemada-Díez laat van het begin af aan weinig ruimte voor de gedachte dat zij hierin zullen slagen; hij onderstreept de pijnlijke waarheid dat immigranten het ene naargeestige leven inruilen voor het andere. Desondanks geeft hij een ontroerend pleidooi voor de onderlinge verbroedering tussen de lotgenoten, verenigd in hun lijdensweg en hoop.
Dood van een droom
La Jaula de Oro leunt op de rollen van de drie jeugdige hoofdrolspelers, die geen van allen eerder voor de camera te zien waren. Het hindert niet, want de prestaties die zij leveren - grotendeels het resultaat van improvisatie - zijn indrukwekkend genoeg. Vooral Martínez speelt haar rol prima als het optimistisch kloppend hart van het drietal die hen bij elkaar weet te houden, ondanks het aanvankelijke wantrouwen van Juans kant, die niets van de vreemdeling moet hebben. Het feit dat hij met eenzelfde blik bekeken zal worden als hij de Amerikaanse grens weet over te steken, komt niet bij de heetgebakerde, dominante knul op. Dat ze samen sterker staan, blijkt al snel als de jongeren geconfronteerd worden met de ene na de andere bedreiging, waarbij Quemada-Díez de boodschap uitdraagt dat de droom van Amerika nationaliteiten overstijgt: alle immigranten zijn verenigd in hun doel en hun illegale status. Het helpt hun zaak echter niet dat Sara lijkt te vallen voor de charmes van de dromerige indiaan, maar ook dat is slechts een obstakel dat overwonnen moet worden. Wat ook gebeurt, als het sympathieke meisje tijdens een overval op hun vluchtelingenkonvooi door meedogenloze bandieten ontmaskerd wordt en samen met de andere vrouwen wordt afgevoerd. Zodra Sara uit de film verdwijnt wordt al gauw duidelijk dat La Jaula de Oro geen roadmovie met een happy end is, maar haar overgebleven hoofdrolspelers verder zal laten wegzinken in een bodemloze put van menselijk lijden. De film is duidelijk niet geschikt voor iedereen, maar het gevoel van onrechtvaardigheid dat Quemada-Díez uitdraagt, zal niemand onberoerd laten.
Schoonheid en broederschap
De confronterende werkelijkheid ten spijt laat Quemada-Díez wel ruimte over voor een bij vlagen betoverende, lyrische kwaliteit aan zijn film. De naturelle manier van filmen draagt daaraan bij, effectief gebruikmakend van de locaties, figuranten en belichting die voorhanden zijn om zijn relaas zo natuurgetrouw mogelijk weer te geven. De fraaie landschapsbeelden van oerwoud en rivieren bezitten, vooral in de meer positief gestemde eerste helft van de film, een schoonheid die in scherp contrast staat met wat er nog komen gaat. Dat geldt ook voor de emotionele insteek van de film. Chauk droomt constant van sneeuw, een voor hem onbekend fenomeen dat hij in de VS kan vinden: shots van nachtelijke sneeuwval doorsnijden de kleurrijkere toon van de rest van de film. De sneeuw kan beschouwd worden als (onheilspellende) metafoor voor de onafgebroken illegalenstroom, als duizenden vlokjes die uiteindelijk verdwijnen op de Amerikaanse bodem.
Motieven
Juan maakt in zijn relatie met Chauk een omwenteling door omtrent zijn motieven over de reis. Aanvankelijk is hij gedreven door materialistisch denken en ziet hij de indiaan als een economische (en door zijn romantische band met Sara ook seksuele) antagonist, maar naarmate confrontaties met hardhandig politiegeweld en kille mensenhandelaren de jongens verbroederen maakt deze opvatting plaats voor een gevoel van gemeenschapszin jegens zijn lotgenoot. Een gemeenschap die Quemada-Díez vervolgens hardhandig uiteen scheurt.
Dromen zijn bedrog
Quemada-Díez maakt korte metten met het bij illegalen heersende waanbeeld dat ze in het verre Amerika een beter bestaan tegemoet zullen gaan. Ze offeren alles op om dat doel te bereiken, waarbij ze zich bovendien een status als illegale vreemdeling opleggen. Het idee dat in de VS alle dromen uitkomen, de valse hoop van de vluchteling, is de gouden kooi uit de titel, waarin ze zichzelf gevangen hebben gezet en waaruit ontsnappen niet meer mogelijk lijkt. Het trieste lot van Juan, Sara en Chauk, hoewel fictief, is slechts een voorbeeld gedistilleerd uit de talloze even bedroevende verhalen van illegalen die Quemada-Díez verzamelde. Met La Jaula de Oro heeft hij deze getuigenissen overtuigend omgezet naar een persoonlijke aanklacht tegen hun doorgaans onzichtbare lijdensweg in hun verschrikkelijke reis van hier naar daar. Geen mens zou illegaal moeten zijn en het recht moeten hebben zijn geluk elders te beproeven, maar Quemada-Díez laat zien dat deze droom in de huidige wereld nooit bewaarheid kan worden.
Conclusie
Met La Jaula de Oro levert Quemada-Díez een schrijnende kroniek van het leven en lijden van de duizenden immigranten die dromen van een beter bestaan in de VS. Met de tragiek van zijn drie jonge hoofdrolspelers toont hij duidelijk aan dat immigranten in hun eigen gouden kooi leven dankzij hun hoop, die slechts keihard de bodem ingeslagen kan worden als de harde waarheid zich opdringt. La Jaula de Oro is een schokkende en aangrijpende roadmovie, waarin het aanvankelijke optimisme van zowel de jeugdige protagonisten als van de kijker plaats moet maken voor confronterende desillusie.
