Dancing Arabs - recensie

Een film over identiteit met een eigen identiteitscrisis.

MetDancing Arabsvertaalt de Arabisch-Israëlische schrijver Sayed Kashua eigen werk naar een scenario voor het witte doek. Zijn gelijknamige roman verscheen in 2002 en mocht zich verheugen in overwegend positieve kritieken. Kashua vond in de Israëlische regisseur Eran Riklis een bondgenoot in het aankaarten van de schrijnende situatie rondom de stelselmatige discriminatie van Arabische jongeren in de Israëlische samenleving. Met zijn eigen bewerking van zijn succesroman tracht hij opnieuw een lans te breken voor hun nijpende zaak, die nog steeds onveranderd is. Helaas breekt zijn achtergrond als satirisch columnist het script op, waardoor de film onhandig omschakelt van komedie naar drama.

Sharon en Arafat

Uit de openingsakte vanDancing Arabszou de argeloze kijker opmaken naar een komedie te kijken. Anno 1982 groeit de intelligente knul Eyad op in een met komische typetjes doordrenkte Arabische gemeenschap binnen de landsgrenzen van Israël. Hoewel de denigrerende termen voor beide bevolkingsgroepen ons om de oren vliegen, is het alledaags leven er niet slecht met alle grappen en grollen die Kashua ons biedt. Een absurdistische toon kenmerkt Eyads jeugdscènes, waarin vet aangezette volwassenen door het slimme jochie de les geleerd worden. Het gezin krijgt voor een vredesprogramma een Joods knulletje in huis, dat ondanks de aangeboden gastvrijheid niet weet hoe snel hij weg moet komen. 'Zullen we Sharon en Arafat spelen', vraagt de knaap als een twist op herkenbare kinderspelletjes, doordrenkt van de oncomfortabele politieke situatie. Daarnaast waart Eyad zijn politiek actieve vader ook nog een terrorist, wat de jongen slechts als spannend beschouwt. De toon is overdreven (k)luchtig, maar de wetenschap over de rauwe realiteit die de regio al decennia typeert doet ons vermoeden dat dit niet zo kan blijven.

Abnormaal high school drama

Vervolgens springt de film naar 1988, waar een jongvolwassen Eyad dankzij zijn onbetwistbare verstand een plaats op een prestigieuze school wordt aangeboden. Hij is de enige Arabier in zijn klas en wordt daardoor uiteraard gereduceerd tot een plek tussen de buitenbeentjes. Zijn ontmoeting met de knappe Joodse Naomi, die niets geeft om hun verschillende achtergronden, maakt de situatie op school echter gauw dragelijk. De introverte maar gevoelige Eyad en de levenslustige Naomi vallen als een blok voor elkaar, en de kijker denkt tegen beter weten in dat het hen lukt de rigide verstandhoudingen tussen hun beider etnische groepen te doorbreken. Een tijdlang voeltDancing Arabsals herkenbaarhigh schooldrama, maar tegen een politiek geladen setting. De constante stroom nieuwsberichten over het voortslepende conflict op de achtergrond indoctrineren de jongeren echter hoe langer hoe meer over hun achterliggende, onontkoombare identiteit. Desondanks weet Riklis de jeugd uitstekend neer te zetten als bovenal normale jongeren, maar tegen een abnormale situatie die hen, bewust of onbewust, stuurt in hun identiteitsvorming, natuurlijk voorspelbaar gedoemd hen uiteen te drijven.

Identiteitsdief

Het vormen van identiteit in Eyads leven krijgt nog een extra dramatische lading in zijn relatie met een door een spierziekte getroffen Joodse jongen. Gebonden door hun sociale status als outcasts en liefde voor rebelse muziek ontspringt een hechte vriendschap. Eyads immer nijpender situatie, die hem belemmert bij het vooruitkomen in het leven en hem slechts de minste baantjes oplevert, dwingt hem ertoe heimelijk de identiteit van zijn steeds ziekere kameraad aan te nemen. Dat het helpt en Eyad onder de naam van een ander meer succes heeft, is net zo schrijnend als het feit dat de moeder van zijn vriend het oogluikend toestaat, omdat dan tenminste iemand nog het leven van haar zoon kan leven. Fysiek verschillen Joden en Arabieren niets van elkaar, steltDancing Arabs, slechts op papier wijkt hun status af voor de samenleving. Tegen de tijd dat de film dergelijk zware thematiek behandelt, lijkt het in niets meer op de olijke klucht die de film aanvankelijk leek te zijn. En dat wringt.

Voortslepend conflict

Dancing Arabs is naar Kashua's zeggen semi-autobiografisch werk. Eyad deelt diens achtergrond met de schrijver, die in dezelfde stad opgroeide en eveneens op school één van de weinigen met een Arabische achtergrond was. Desondanks scheidden de wegen van Kashua en Eyad elkaar blijkbaar ergens, want met een achtergrond als scenarist voor televisie, columnist en romanschrijver kan Kashua niet verweten worden geen geslaagde carrière te hebben. Wat dat betreft zou men verwachten dat de schrijver uit een zo aan het hart liggend onderwerp een beter gebalanceerd script distilleerde, want de verhouding tussen komedie en drama ligt net zo scheef als die tussen Arabier en Jood. Bovendien kent het scenario een bij vlagen fragmentarische opzet, waardoor de film soms te gemakkelijk vooruit springt en niet alle relaties tussen personages even snel te doorgronden zijn. Het is desondanks prijzenswaardig dat Kashua en Riklis zich hard maken voor de verhoudingen tussen van nature tolerante jongeren, die door het behoren tot verschillende intolerante groepen nodeloos uit elkaar gedreven worden. Scenarist en regisseur kiezen geen kant en laten goed zien dat volwassenen in beide groepen een starre houding vertonen die nader groeien tegenwerkt. De jongeren onderling kunnen best met elkaar overweg, maar hun loyaliteit aan hun etniciteit laat uiteindelijk geen ruimte over voor daadwerkelijke verandering. Het is een cynische conclusie, die Kashua uiteindelijk zelf ook moest trekken. Meer dan een decennium na de publiciteit van het nu verfilmdeDancing Arabsruilde hij zijn thuisland Israël in voor Amerika, moe van het aanhoudende conflict. De timing van de film is daarmee navrant, maar Kashua's keuze laat zien dat het thema nog steeds leeft en het extra benadrukken van zijn boodschap geen kwaad kan.

Evenals haar hoofdpersoon heeftDancing Arabsmoeite een identiteit te vinden. De film schakelt heen en weer tussen luchtige komedie en zwaar drama en maakt daardoor een ongebalanceerde indruk. Het overtuigende spel van de hoofdrolspelers en de tragische maar intrigerende thematiek compenseren de onevenwichtige vertelling enigszins. De boodschap dat Palestijnse en Israëlische jongeren bovenal jongeren als alle andere zijn, die slechts door de onveranderlijke maatschappelijke verhoudingen getekend zijn langs elkaar heen te leven, is moeilijk te missen.