Cinerama, revolutionair én gedoemd

Cinerama, rariteit of juist een grote innovatie?

In midden-Engeland, in het kleine stadje Bradford, bevindt zich het National Media Museum . Een bezoek aan het museum is een must voor elke filmliefhebber, vanwege de unieke Cinerama-zaal die het museum rijk is.

Bradford is daarmee de enige plek in Europa waar This is Cinerama kan worden vertoond in de daarvoor bedoelde opstelling. Deze film, die uitkwam in 1952, zorgde voor een revolutie in bioscopen over de gehele wereld. This is Cinerama werd namelijk geschoten op een speciale manier; er werd namelijk gefilmd met drie naast elkaar geplaatste camera's en de film werd vertoond op een gigantisch doek met een 180 graden brede curve, waardoor het zorgde voor een zeer breed blikveld voor de kijker. Het publiek werd omringd met beeld, en hoorde tegelijkertijd geluid uit 7 omringende luidsprekers.

Hiermee was een Cinerama-vertoning een unieke ervaring voor het publiek, dat tot dan toe gewend was naar films of tv te kijken met de toen gangbare beeldverhouding van 4:3. This is Cinerama was door zijn revolutionaire beeld- en geluidskwaliteit dan ook een wereldhit en zorgde voor onverwachte gevolgen. Er stonden lange wachtrijen bij de kassa, mensen staken zich in hun beste kleren bij het bezoeken van de film en er was een enorme mond-op-mond-reclame. Omdat de speciale eisen die nodig waren voor de vertoning veel tijd, geld en moeite kostten om te verwezenlijken, was er vaak maar één vertoonplek per stad. Dit droeg bij aan het exclusieve karakter van de Cinerama-film.

première van This is Cinerama op 30 september 1952 in het Broadway Theater

Terug naar Lumière
Maar wat kreeg iedereen eigenlijk te zien? Het vreemde is dat This is Cinerama niets meer is dan een samenraapsel van opnames die de camera over de gehele wereld registreerde. Zo zie je een opera in het Scala Theater in Milaan, een optreden van een jongenskoor in Wenen en een waterskifestijn met jonge blozende Amerikanen. De sterkste momenten van de film zitten aan het begin, met opnames vanuit een achtbaan waar je bijna misselijk van wordt, en de afsluitende beelden van Amerika, geschoten vanuit een bommenwerper.

Voor de toenmalige bezoeker was de film een belevenis zonder weerga. Op een enkel Frans experiment na was nooit getracht om de toeschouwer op deze manier onder te dompelen in beeld en geluid. Het succes van This is Cinerama kan eerlijk gezegd ook niet op een andere manier verklaard worden, want op zichzelf is het een saaie film, die nauwelijks verder is geëvolueerd dan de films die de gebroeders Lumière rond 1900 maakten. Net als deze eerste films die een soort venster op de wereld vormden, gaat het hierbij voornamelijk om opnames van gebeurtenissen en voorwerpen. Het publiek was echter vooral gefascineerd door de revolutionaire bioscoopervaring, niet door het verhaal van de film.

De remmende voorsprong
Alhoewel de techniek van de Cinerama-opstelling revolutionair was, had deze ook zijn complicaties. Zo gebruikte de camera driemaal zoveel filmmateriaal als een gebruikelijke camera, waardoor de exploitatiekosten verdriedubbelden - celluloid is peperduur. Daarbij was de camera ook groot en onhandig, zodat deze heel moeilijk getransporteerd kon worden. Het zorgt voor heel statische opnames in This is Cinerama , dat daarmee 50 jaar filmevolutie negeerde.

Hoewel de Cinerama-techniek de cinema een nieuwe weg liet inslaan door het vergrote beeld en verbeterd geluid, stierf de Cinerama opnametechniek een stille dood. Andere filmmakers begonnen na het uitkomen van de film te experimenteren met speciale lenzen, die het mogelijk maakten om een breed beeld op te nemen met een gewone camera. Hoewel de kwaliteit onder deed voor Cinerama, was productie en exploitatie vele malen goedkoper en was vertoning ook veel praktischer voor bioscoophouders, die hun zalen niet hoefden om te bouwen.

De revolutie eet zijn zonen op
Hoewel er nog tot in de jaren '70 films werden opgenomen met (variaties van) Cinerama, komt het aantal films dat met deze techniek is geschoten niet verder dan 29. Hoe revolutionair deze filmtechniek ook was, door de hoge kosten en omslachtige manier van vertonen zou het succes nooit van lange duur geweest zijn. Daardoor is Cinerama, net als This is Cinerama , uiteindelijk vooral een rariteit dat alleen nog maar te zien is een museum. Toch moeten ook een aantal belangrijke effecten niet worden genegeerd; het wennen van het publiek aan een breed filmformaat (Panavision, CinemaScope), surround-geluid en de vernieuwing van bioscopen. De film blijft een rariteit, maar de innovatie is nu nog steeds merkbaar.