De val van de muur: Good Bye Lenin!

Op 9 november is het 25 jaar sinds de val van de Berlijnse Muur. Een mooie aanleiding om eens terug te kijken opGood Bye Lenin!

De Duitsers hebben deze eeuw enkele zeer goede films gemaakt over hun roerige geschiedenis in de twintigste eeuw. De bekendsten daarvan zijn waarschijnlijkDer Untergangen Das Leben der Anderen. Deze laatste film, over de afluisterpraktijken van de Stasi, won in 2007 de Oscar voor Beste niet-Engelstalige Film, en dat was volkomen terecht.Good Bye Lenin!,geregisseerd door Wolfgang Becker, heeft tegenwoordig een iets minder grote reputatie dan de twee eerder genoemde fil Dat is jammer, want ook dit is een fantastische film.

Coma

Good Bye Lenin!begint in oktober 1989, wanneer een vreedzaam bedoelde demonstratie tegen de Oost-Duitse regering uit de hand loopt. Alex Kerner (Daniel Bruhl) is een van de vele jongeren die door de politie in elkaar geslagen wordt. Dit wordt gezien door zijn moeder (Katrin Sass), die daarvan zo van slag is dat ze prompt in een coma belandt. Acht maanden later ontwaakt ze in het inmiddels verenigde Duitsland. Mevrouw Kerner was echter een trots en actief lid van de Communistische partij die oprecht geloofde in een Oost-Duitse communistische heilstaat. Alex en zijn zus Ariane (Maria Simon) moeten dus voor hun moeder de schijn ophouden dat er niks veranderd is sinds haar coma. Want als hun moeder er achter komt dat haar geliefde land niet meer bestaat, zal ze daar zo van in de schok raken, dat ze wederom in een coma belandt. Dit is de opzet van een slim, en bij tijd en wijlen zeer humoristisch, drama over de unificatie van Duitsland en de impact die dat heeft gehad op de Duitse bevolking.

Oost-Duitsers

Good Bye Lenin! is een zeer begripvolle film. Hoewel het de hereniging van Duitsland, en daarmee de val van het communisme (terecht) volledig steunt, heeft het veel sympathie voor Oost-Duitsers die terugverlangen naar hun oude natie. De film maakt goed duidelijk dat hoewel het leven voor de Oost-Duitsers na de unificatie in veel opzichten beter was, ze het zeker niet gemakkelijk hadden. Ze moesten immers hun manier van leven en van denken in een oogopslag veranderen. Ze beseften wel dat ze nu veel meer vrijheden en mogelijkheden hadden, alleen hadden ze daar voorlopig niet veel aan. Velen zijn werkloos, en voelen zich daardoor volkomen nutteloos voor de maatschappij. De flatgenoten van mevrouw Kerner doen dan ook maar wat graag mee aan Alex' toneelstukje. Het is voor hen een mooie herinnering aan hun oude vertrouwde leven, toen ze weliswaar minder vrijheden hadden, maar wel verzekerd waren van een baan.

Utopie

Alex' leven na de hereniging is wel beter dan ervoor. Hij heeft nu een relatief goede baan als tv-monteur, en hij begint een - mooi uitgewerkte - relatie met Lara (Chulpan Khamatova), een van zijn moeders verpleegsters. Toch blijft er ook aan hem iets knagen. Hoe langer zijn toneelstukje duurt, hoe duidelijker het wordt dat het meer voor hemzelf dan voor zijn moeder is bedoeld. Het is duidelijk dat Alex weinig toekomst zag in Oost-Duitsland, maar uit zijn toneelspel wordt duidelijk dat hij tot op zekere hoogte net als zijn moeder geloofde in de droom van een communistische heilstaat. 'Zijn' Oost-Duitsland is dan ook niet het land dat zijn moeder kende, maar een utopische versie ervan. Alex' Oost-Duitsland is de werkelijke uitvinder van Coca-Cola en een land waar de heroische astronaut Sigmund Jahn geen anonieme taxichauffeur is, maar president. Dat utopische Oost-Duitsland heeft nooit bestaan, en zou er nooit van zijn gekomen. Maar voor Alex was het wel een ideaal, dat hij nu voor altijd uit zijn hoofd kan zetten.

Media

Tot slot laat de film ook goed zien hoe media(ontwikkelingen) hebben bijgedragen aan de totstandkoming van het moderne Duitsland. Alex kan zijn moeder zo goed voor de gek houden, omdat hij een kundige vriend met regieambities heeft. Samen maken ze zeer succesvolle fake nieuwsreportages waarin ze claimen dat West Duitsers massaal naar Oost-Duitsland vluchten, hopend op een beter leven. Als de film tien jaar eerder had plaatsgevonden was dit veel moeilijker geweest voor hen. Dankzij bepaalde technologische ontwikkelingen in de jaren 70 en 80 werd het voor 'gewone' mensen steeds makkelijker om eigen verhalen te produceren, en informatie te verstrekken. Het wordt hierdoor veel moeilijker voor een autoritaire staat als Oost-Duitsland om haar bevolking te controleren. Dat betekent natuurlijk niet dat de overheid niet meer via de media invloed uit kan oefenen. Dat laatGood Bye Lenin!goed zien aan de hand van het WK voetbal in 1990. Hoewel het West-Duitsland is dat zich voor dat WK heeft gekwalificeerd zien we dat de media iedere overwinning van het team als een overwinning van heel Duitsland presenteert. Daarnaast presenteren de media het Duitse team als een underdog, waardoor het nog meer de sympathie van de bevolking krijgt. Bovendien kan het daarmee de uitendelijke overwinning als een metafoor voor de nieuwe Duitse staat gebruiken; net als het voetbalteam kan ook de nieuwe Duitse natie al haar problemen overwinnen. Het werkt, wanneer Duitsland kampioen wordt zien we Alex, en alle andere Oost-Duitsers, juichen alsof het inderdaad hun team is dat kampioen is geworden.

Good Bye Lenin!geeft ons een mooi - maar soms iets te nostalgisch - kijkje in de Duitse maatschappij aan het begin van de jaren 90, toen het land net weer één was. Het laat goed zien waarom de val van Oost-Duitsland onvermijdelijk was, maar ook waarom Oost-Duitsers zeer terechte redenen hadden om romantiserend terug te kijken op hun oude land. Daarnaast is dit ook gewoon een heel leuk humoristisch drama met sympathieke personages en sterke acteurs. De film betekende ook de doorbraak van Daniel Brühl, die later nog grote rollen zou hebben inInglourious BasterdsenRush.