Driemaal katholiek

Drie filmpremières in korte tijd waarin de katholieke religie een prominente rol speelt:Paradies: Glaube,Elefante Blanco enLa Religieuse. Katholicisme in drie heel verschillende gedaanten.

InParadies: Glaube van de Oostenrijkse filmer Ulrich Seidl - de tweede film van zijn trilogie - hangt het huis van de hoofdpersoon Anna-Maria vol kruisbeelden. Met het grootste daarvan bevredigt ze zich 's nachts. In haar vakantie gaat ze met een groot Mariabeeld op missietocht, want Oostenrijk moet weer katholiek worden. Tussendoor kastijdt ze zichzelf door te bidden, zich te geselen en kruipend door haar huis het rozenkransgebed te doen. Allemaal behoorlijk extreem. Dat wordt het nog meer, wanneer haar Islamitische echtgenoot onverwacht terugkeert. Hij blijkt door een ongeluk verlamd te zijn. Tussen beiden ontbrandt een wrede strijd. Je kunt je niet met het gedrag van de hoofdpersoon identificeren. Daar zorgt Seidl ook wel voor door zijn afstandelijke manier van filmen: lange totalen (zijn landgenoot Haneke hanteert die ook) en symmetrische composities die vervreemdend werken. Een koele en klinische enscenering van godsdienstgekte. Het zijn wel beelden die blijven hangen. Onmenselijkheid gestold in esthetiek.

InElefanto Blanco enLa Religieuse kun je je wel met de hoofdpersonen identificeren. In de eerste is de arena een Argentijnse sloppenwijk waar grote armoede en gezondheidsproblemen heersen. De titel staat voor een karkas van een ziekenhuis, aan de rand van de sloppenwijk, dat nooit is afgebouwd en in de volksmondde witte olifant heet. Twee priesters proberen het lot van de bewoners te verlichten. De oudste spant zich al jaren in voor zijn parochianen en schakelt de hulp in van een jongere Belgische ambtgenoot. Naast hun heilswerk trachten ze samen met een sociaal werkster een bouwproject te realiseren. Ze stuiten op hun idealistische weg op heel wat hindernissen, zoals corrupte aannemers en weerbarstige bisschoppen, elkaar bestrijdende drugsbendes, politie invallen en lijm snuivende jongeren. Maar er zijn ook persoonlijke problemen. De oudste priester heeft een ziekte onder de leden en de jongste komt met hem in conflict wanneer hij een schakel wil zijn tussen concurrerende drugsbendes. Bovendien voelt hij zich aangetrokken tot de sociaal werkster en dat kan natuurlijk niet.

Regisseur Pablo Tapero stond in 1999 met zijn debuutMundo Grua aan de wieg van de nieuwe Argentijnse cinema. Anders dan Ken Loach filmt hij maatschappelijke problemen niet in een sociaal-realistische stijl. De opeenstapeling van shots van de ellende in de wijk maakt, zoals in meer Zuid-Amerikaanse films, eerder een surrealistische indruk.

In de film wordt verschillende malen expliciet verwezen naar Carlos Mugica, een sociaal bewogen priester die in 1974 werd vermoord. Hij was aanhanger van de bevrijdingstheologie die sinds het midden van de jaren zestig in Argentinie opgeld deed, en waardoor ook de nieuwe paus beïnvloed is, al schijnt deze in het geval van verdwenen priesters als bisschop nooit echt ingegrepen te hebben.

VanLa Religieuse in de versie van Rivette (1966) moest het Vaticaan niets hebben. De film werd in de ban gedaan. De versie was harder en somberder dan de huidige van Gaullaume Nicloux, evenals de eerste gemaakt op basis van Diderots brievenroman uit 1796. Nicloux stelt kerkelijk machtsmisbruik nog wel aan de kaak, maar hij heeft er een universeler verhaal van gemaakt. Het gaat hem om het niet te breken verlangen naar vrijheid van het jonge meisje Suzanne, dat koste wat kost een rol wil spelen in het openbare leven. Weg dus uit die ingemetselde wereld van het klooster, waar ze of geterroriseerd wordt of op een verontrustende manier aangehaald en gestreeld. De Belgische actrice Pauline Etienne speelt deze rol met ontroerende overgave.

Drie films over katholieke onderwerpen die nu in de bioscoop draaien. Drie verschijningsvormen van het katholicisme. Extreme boetedoening en missiewerk, idealisme en opoffering, en de institutionele gevangenis. De eerste en derde maken zeker geen kans op vertoning in het Vaticaan. Maar ook in de tweede zitten scènes die vanaf de Heilige Stoel moeilijk verteerbaar zijn, met name die waarin het celibaat geschonden wordt en de vermoorde priester herdacht.