In retrospect: The Great Escape

Het is deze maand 30 jaar geleden datThe Great Escapein de bioscoop verscheen. Tijd om te kijken of deze film nog steeds stand houdt.

De aantrekkingskracht van een ontsnappingsverhaal is gemakkelijk te zien: partij één wil naar buiten, partij twee wil dit koste wat het kost voorkomen. Partij één wordt – in de meer klassieke voorbeelden – gevormd door de good guys. Een diverse groep karakters, ieder met zijn eigen specialiteit. Iemand speelt informatie door over de te ontsnappen omgeving, een ander kan vaardig omgaan met de benodigde gereedschappen. Allemaal uiteraard geleid door het meesterbrein achter de operatie. Maar niet alleen de vaardigheden zijn verschillend, ook de persoonlijkheden. Al snel zal er wrijving ontstaan. Wellicht is niet iedereen die bij het plan betrokken is geheel te vertrouwen, of misschien breekt er wel iemand onder de zware omstandigheden. Met hoofd- en zijplots netjes op hun plaats zal de grote vraag tot het einde worden bewaard: gaan ze het halen? De Hollywood thriller lijkt zichzelf te schrijven.

Grotendeels geldt deze opzet ook voorThe Great Escape. Gebaseerd op het gelijknamige boek, dat op zijn beurt weer verslag doet van daadwerkelijke gebeurtenissen, volgt de film een groep hardnekkige geallieerde krijgsgevangenen. Allen zijn meermalen gevangengenomen, om vervolgens weer te ontsnappen. Om de mannen achter slot en grendel te houden, worden ze vastgezet in één van de meest sterk beveiligde gevangenissen in het nationaalsocialistische rijk. Het duurt uiteraard niet lang voordat men alweer plannen maakt zich een weg uit het complex te banen. Trucks gevuld met gebladerte bieden de eerste ontsnappingskans, maar de nieuwe bewakers blijken een stuk slimmer dan gedacht. Ach, het was het proberen waard.

De groep wordt ingevuld door een groot aantal bekende gezichten, geleid door Richard Attenborough (Miracle on 34th Street, Jurassic Park) als ‘Big X’. Dit meesterbrein brengt de raderen in beweging om een dikke 250 gevangen weer op vrije voeten te krijgen. Andere belangrijke rollen worden ingevuld voor Charles Bronson (Once Upon a Time in the West,The Magnificent Seven) die zich ontfermt over het graven van tunnels, en James Garner (Murphy’s Romance, The Rockford Files), die alles achterover kan drukken. Maar de doorbraak van Steve McQueen is de meest memorabele rol van de film. Het is deze film waarin het counterculture icoon zijn eerste stappen binnen de populaire cultuur zette, om later te spelen inBullitt (1968),Papillon (1973) enThe Towering Inferno (1974). Deze “King of Cool” vertolkt inThe Great Escape de rol van kapitein Hilts, een Amerikaan tussen overwegend Britten. Hij blijkt te ongeduldig om te wachten op de daadwerkelijke ontsnapping, waardoor hij meermalen in een isolatiecel gegooid wordt.

De cel waarin “Cooler King” Hilts wordt gegooid is echter zo beroerd nog niet. De bewakers gunnen hem zijn honkbal en handschoen om de tijd te doden, om vervolgens in het volgende shot de kleine ruimte weer te verlaten. De film mag dan op waarheid gebaseerd zijn, regisseur John Sturges doet er alles aan om je dit tijdens het verhaal te laten vergeten. De zware gevangenis lijkt een lolletje. In het daadwerkelijke kamp, met de naam Stalag Luft III, was het leven inderdaad een stuk aangenamer dan in de meeste POW-kampen, zo waren er veel verschillende mogelijkheden voor sport en recreatie, maar een scène waarin de ‘bewoners’ erin slagen zelf op grote schaal bier te produceren wringt. Het gezellige bonding-momentje wat erop volgt doet af aan de hachelijkheid van de situatie waarin de groep zich bevindt. Ook zijn de nazi’s op stereotype wijze geframed als de badguys, niet ver van de manier waarop deze slechteriken enkele decennia later getoond zouden worden in deIndiana Jones fil Het zijn deze elementen die het label “This is a true story” grotendeels van gewicht beroven.

Gelukkig brengt deze luchtigheid ook voordelen met zich mee. Men heeft zich namelijk los kunnen laten op het creëren van locaties die niet alleen geloofwaardig zijn, maar ook nog eens voor prachtige plaatjes zorgen. Om dit voor elkaar te krijgen zijn ze afgereisd naar Duitsland. Hollywood koos er in deze periode steeds vaker voor om op locatie te schieten, iets wat bijgedragen heeft aan het uiterlijk vanThe Great Escape. Maar ook de invulling van de omgeving is geslaagd: het met prikkeldraad omringde kamp, de barakken en zelfs de benauwende scènes ondergronds zijn allemaal goed gerealiseerd. Wanneer later in de film de actie zich naar buiten het kamp verplaatst, komen ook het glooiende Europese landschap inclusief pittoreske Duitse dorpjes in beeld. Hoewel deze passages mooi in beeld zijn gebracht, voelt de film hier toch wat lang aan. Met een lengte van bijna drie uur wordt de ontsnapping wel erg dunnetjes uitgesmeerd. Het hoge tempo van de film maakt het één en ander goed, maar kan niet verhullen dat men in de montagekamer wat strenger had mogen zijn.

Avonturenfilms hebben over het algemeen een minder lange levensduur dan genrefilms die minder vertrouwen op de technologische voortgang van het medium. Het is daarom bijzonder datThe Great Escape vijftig jaar na dato nog steeds een fijne filmervaring biedt. Lang en geromantiseerd, maar groots en spannend. Tijdens de Vietnamoorlog is de oorlogsfilm volwassen geworden, maar een tripje naar de tijd daarvoor is nog steeds de moeite waard.