Spike Lee's Bamboozled en Zwarte Piet

Spike Lee'sBamboozledis een boeiende toevoeging aan de discusssie over Zwarte Piet.

Spike Lee regisseerde in 2000Bamboozled, waarin hij kritiek gaf op de representatie van zwarten op de Amerikaanse televisie. Teveel shows geven volgens hem een zeer stereotiep, negatief beeld van zwarte mensen. Hij geeft hier verschillende redenen voor. Zo is het volgens hem een probleem dat alle scriptschrijvers blank zijn. Ook zijn er zo weinig rollen voor zwarte acteurs, dat ze dit soort negatieve rollen wel moeten aannemen.

Hoewel Lee's kritiek zeker terecht is, isBamboozled één van zijn mindere fil Hij vertelt op satirische wijze een verhaal over Pierre Delacroix, één van de weinige zwarte scriptschrijvers met een hoge positie bij een televisiezender. Ook hem lukt het echter niet om een serie over welgestelde, intelligente zwarten te pitchen. Dat komt doordat zijn blanke baas, die met een zwarte vrouw is getrouwd, denkt dat hij de zwarten beter kent dan Pierre en dat zij niet geïnteresseerd zijn in de series die Pierre pitcht. Boos pitcht Pierre dus een idee om de minstrelshow nieuw leven in te blazen. Minstrelshows waren een soort muzikale komedies die zeer populair waren in de 19de eeuw in de VS en die de spot dreven met zwarte Amerikanen. Blanke acteurs schilderden hun gezicht zwart (blackface) en speelden een dom zwart personage dat belachelijk werd gemaakt. Met de opkomst van film aan het begin van de 20ste eeuw verdween de minstrelshow, maar niet blackface. Enkele revolutionaire films zijn zeer controversieel vanwege het feit dat blanke acteurs in blackface zwarte personages afbeeldden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de eerste geluidsfilmThe Jazz Singer.

Satire

Pierre's pitch is nog controversiëler, omdat hij in zijn televisieshow zwarte mensen in blackface wil laten optreden. Hij beseft dat hij hiermee veel zwarten zal beledigen, maar hij wil zijn show satirisch laten zijn. Bovendien verwacht hij dat de pers en het publiek het zo verschrikkelijk zullen vinden, dat zijn show een flop wordt. Het loopt echter anders. Natuurlijk mengen de blanke schrijvers zich in zijn scenario's, waardoor de satirische elementen volkomen wegvallen en het simpelweg een komedie over domme zwarten wordt. En het is onder zowel zwarten als blanken zo'n hit, dat op een gegeven moment het gehele studiopubliek in blackface komt. Wat Lee wil laten zien, is dat veel shows over zwarten die wij politiek correct vinden eigenlijk hun zwarte personages op een zeer beledigende, racistische manier presenteren. Het probleem van Lee's satire is echter dat Pierre's televisieshow zo over-the-top politiek incorrect is dat die shows die het mikpunt zijn van zijn kritiek eigenlijk volledig buiten schot blijven.

Zwarte Piet

Toch blijft dit een film van Spike Lee. Er zijn enkele geweldige dialogen, mooie shots en hij zal waarschijnlijk altijd beeld en muziek succesvol weten te combineren. En hoewel zijn satire niet echt werkt, zijn er ook hier scènes waarin zijn kritiek op de representatie van zwarten wel goed overkomt. Nu er in Nederland volop word gediscusieerd over Zwarte Piet, zijn deze scenes ook voor ons relevant. In de vele close-ups die we zien van acteurs met blackface kunnen wij niet anders dan Zwarte Piet herkennen. Het is een en dezelfde figuur. En vaak vertoont het personage van de blackface-acteur ook gedrag dat we kunnen herkennen als het gedrag van Zwarte Piet. In een mooie montage aan het eind van de film toont Lee ons verschillende oude (teken)films waarin blackface gebruikt wordt en hoe daarmee de zwarten gekleineerd worden. Het maakt goed duidelijk waarom veel zwarte mensen in Nederland oprecht problemen hebben met Zwarte Piet en dat we daar begrip voor moeten hebben.

Tegelijkertijd maaktBamboozledook duidelijk waarom de Zwarte Piet-discussie zo lastig is en dat de stelling 'Zwarte Piet is (geen) racisme' te simpel is. Nadat Pierre's testaflevering een groot succes is, belegt zijn baas een vergadering met een soort spin-doctor die uitlegt hoe ze moeten reageren op kritiek vanuit de media. Enkele van haar adviezen zijn bijvoorbeeld dat ze moeten uitleggen dat het programma satirisch en humoristisch is en dat er zwarten aan meewerken. Als mensen dit beseffen zullen ze volgens haar het programma niet racistisch vinden. Pierre is het met haar eens dat het programma niet racistisch is maar reageert desondanks zeer boos. Hij stelt terecht dat ze niet te maken hebben met ratten in een laboratorium, maar met een maatschappij van mensen. Je kunt niet zomaar bewijzen dat iets racistisch is of niet en verwachten dat iedereen het met je eens zal zijn. Verschillende mensen kunnen verschillende (volstrekt geldige) redenen hebben om verschillende dingen racistisch of niet te vinden. Dat blijkt ook uit de reactie opBamboozled zelf. Veel mensen vonden Lee's gebruik van blackface in Bamboozled problematisch en waren erdoor beledigd. Lee zelf reageerde, net als anderen, vorig jaar zeer boos op Tarantino'sDjango Unchained. Hij vondt Tarantino's film racistisch, onder anderen omdat het de Amerikaanse slavernijverleden zou exploiteren. Anderen (zwarten en blanken) waren het daar niet mee eens. Eens of oneens, dit neemt niet weg dat hij zeer valide redenen had om de film problematisch te vinden. En natuurlijk vinden dit soort discussies niet alleen plaats rondom de representatie van zwarten. Een tijdje terug schreven wij over Darren Aronofsky's problemen met zijn bijbelfilmNoah. Het Christelijke en Joodse testpubliek voelde zich beledigd doordat Aronofsky het einde van de film wilde veranderen en vondt dat hij van Noah een goddeloze milieuactivist had gemaakt. Aronofsky mag wat mij betreft doen wat hij wil, maar wederom moeten we begrijpen dat mensen dat erg zullen vinden.

Conclusie

Tot slot nog even iets over de Zwarte Piet-discussie. Het is goed mogelijk dat iemand BamboozledofDjangobeledigend vindt, maar niet Zwarte Piet. Of andersom. Het is ook goed mogelijk dat iemand een Piet die zwart is door roetvegen problematischer vindt dan Zwarte Piet zoals we die nu kennen. Wat voor beslissing er uiteindelijk genomen wordt over Zwarte Piet, het zal alleen maar nut hebben als we beseffen dat mensen zeer terechte redenen kunnen hebben om dat problematisch te vinden. Want anders zullen de problemen blijven. Ook zonder Pierre's minstrelshow zullen er immers mensen zijn die het leuk vinden om zwarten belachelijk te maken.