12 Years A Slave - recensie

Fenomenale en indringende verbeelding van de heftige nadagen van de slavernij in de Verenigde Staten.

De herdenking van de afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën 150 jaar geleden heeft naast een heftige Zwarte Piet discussie vorig jaar ook twee Nederlandse films opgeleverd: het bordkartonnenTula: The Revolten de slavensoapHoe Duur Was De Suiker. Maar de in Amsterdam woonachtige regisseur Steve McQueen heeft met12 Years A Slavepas echt een monumentale verfilming van de nadagen van de slavernij neergezet. Hard maar genuanceerd, nietsontziend maar zonder in zwart-wit denken te vervallen stijgt de film door zijn kracht uit boven een puur historisch drama, maar is tegelijk een spiegel voor nu wat betreft rassenhaat en hebzucht.

12 Years A Slaveis gebaseerd op de memoires van de zwarte Amerikaan Solomon Nortup. In 1841 leeft hij als vrij man met zijn gezin in New York. De Amerikaanse Burgeroorlog staat op het punt van uitbarsten en waar in het noorden een relatief vrije en liberale geest rondwaart, is in het zuiden slavernj en onderdrukking van zwarten nog aan de orde van de dag. In deze spanning floreert de handelsgeest van enkele opportunisten en wordt Nortup (Chiwetel Ejiofor) ontvoerd en naar het zuiden gesmokkeld, waar hij wordt verkocht en als slaaf op een plantage tewerkgesteld wordt. Daar wordt hij letterlijk een ander persoon: hij heet voortaan Platt en mag niets loslaten over zijn verleden in het noorden. De enkele keer dat hij dat wel probeert, wordt meteen afgestraft met tientallen zweepslagen die naast diepe sporen op zijn lichaam ook grote gaten in zijn ziel achterlaten. Via een aantal eigenaren komt hij tenslotte terecht bij de medogenloze plantage-eigenaar Epps (Michael Fassbender). Maar naast dat het er de hel op aarde is, vindt hij er ook zijn verlossing in de persoon van Bass (Brad Pitt), een vrijgevochten persoon uit Canada die mede zorgt voor gerechtigheid.

De fascinerende titel van Nortup's memoires leest meteen als een Hollywood synopsis: Narrative of Solomon Northup, a Citizen of New-York, Kidnapped in Washington City in 1841, and Rescued in 1853, From a Cotton Plantation Near the Red River, in Louisiana. Maar wat de uitwerking van het verhaal vertelt, kan regisseur Steve McQueen niet verder van Hollywood afstaan. Hij vertelt het verhaal met een intensiteit die ongekend is, maar durft het voor zichzelf te laten spreken zonder moralisme of sentimentaliteit toe te voegen. Dat Northup de hoofdpersoon vormt, is duidelijk. Maar de overige personages worden met eigen verhaallijnen ook behoorlijk uitgediept: de zoon van een plantagehouder die tegen zijn vader wil rebelleren door sadistisch met slaven om te gaan, de vrouw van de brute Epp die het huwelijk van haar man ziet wegglijden en een slavin die door slim spel het ineens een stuk beter heeft gekregen. Al deze personen hebben een diepgang en een realisme die je zelden uit het eerder genoemde Hollywood ziet komen, terwijl een deel van de cast daar wel een exponent van is.

Politiek-correcte bril

Naast een zeer sterke cast stijgt12 Years A Slaveook boven het maaiveld uit door het ontbreken van moralisme of zwart-wit denken. Naast het feit dat slavernij een verwerpelijk iets was, laat het vooral machtshonger en opportunisme zien. En dat laatste was niemand vreemd, blank of zwart. Door het ontbreken van een politiek-correcte bril trekt McQueen - haast paradoxaal - deze film ook door naar het heden, waar machtswellust in bepaalde handen altijd de zwakkeren en de zondebokken eruit weet te pikken. Het einde is ook geen overwinning, maar een treuren om wat er onherstelbaar in de ziel is kapot gemaakt. De gelaagdheid en het realisme van het verhaal doen je langzaam maar zeker naar adem happen om tenslotte lamgeslagen de bioscoopzaal te verlaten.

Beeldend kunstenaar

De kracht van12 Years A Slavezit verder in de prachtige beelden, die echter nergens escaleren in mooi-filmerij. De achtergrond van McQueen als beeldend kunstenaar is duidelijk aanwezig, met als indrukwekkend voorbeeld het shot van boven waarbij als een blik sardientjes een doek van een kar wordt gepeld met daaronder liggende slaven met opgetrokken knieën. Ook de soundtrack van Hans Zimmer is opmerkelijk ingetogen. Waar hij de laatste jaren vooral bombastische scores afleverde, is dat in12 Years A Slaveniet het geval. Door zeer selectief gebruik te maken van een ondersteunend orkest wordt de grimmigheid niet overstemd door sentiment. Daarnaast zijn er enkele rauwe geluiden die als soundscape zeer goed passen bij wat zich voor onze ogen ontrolt.

12 Years A Slaveis niet alleen de verfilming van een bizar en waargebeurd verhaal, het is vooral een indrukwekkend monument van de laatste dagen van de slavernij in de Verenigde Staten. Tegelijk is het meer dan dat: het heeft een universele zeggingskracht zonder dat het verzandt in algemeenheden of politiek-correctheid. Met de goede afloop laat het je niet vrolijk gestemd de bioscoop verlaten, daarvoor laat het teveel een aktuele urgentie zien.