Blackfish - recensie

Een nobel uitgangspunt levert helaas niet altijd een goede film op.

Documentaires en films over dolfijnen en orka's zijn er in alle vormen gemaakt. Puur entertainment (deJawsripoffOrcauit 1977), het zoete eco-drama Free Willy (1993) over het bevrijden van een orka uit een aquarium of de documentaireThe Cove(2009) over de jacht op dolfijnen door Japanse vissers. Met name die laatste was een huiveringwekkende aanklacht tegen de Japanse dolfijnindustrie. Hussel voorgaande films door elkaar en je krijgtBlackfish.

De documentaire begint meteen met te laten zien dat in de afgelopen decennia een flink aantal orkatrainers gewond zijn geraakt of zelfs zijn omgebracht door het dier waar ze zoveel tijd mee doorbrachten: de orka. Meteen daarna laat Gabriela Cowperthwaite - de maker van de film - vrolijke en enthousiaste verhalen van voormalige orkatrainers zien, om de passie van deze mensen duidelijk te maken en hun liefde voor de dieren Maar allemaal tonen ze nu berouw over deze periode en de interviews lijken soms meer op het afleggen van een schuldbekentenis. In de meeste gevallen zeggen ze dat ze toch zijn gebleven omdat ze zich voor de dieren verantwoordelijk voelden. Dit stipt meteen het complexe dilemma aan tussen mens en dier, waar de film met al het simplisme helaas grotendeels aan voorbij gaat.

SeaWorld

Blackfishbegint met een kleine geschiedenis van SeaWorld, inmiddels een miljoenenbedrijf. In de jaren '70 vingen ze dolfijnen en orka's voor de kust van de staat Washington, in het noordwesten van de Verenigde Staten. Omdat de overheid al snel het vangen van deze wilde dieren verbood, deed SeaWorld dit voortaan voor de kust van IJsland waar het vangen nog wel mocht. Het verhaal van killer whale (zoals deze orka's ook heten) Tilikum begint ook in deze periode. Hij werd als wilde orka gevangen en voerde vervolgens in Sealand (en later een aantal SeaWorlds) als grootste orka in gevangenschap zijn kunstjes op.

Tilikum

Tilikum werd een bekendheid, maar al snel om meer dan alleen zijn shows: in 1991 maakte hij zijn eerste slachtoffer door een trainster die uitgleed onder water te sleuren. Dat betekende het einde van Sealand, maar SeaWorld nam de orka maar al te graag over. Dat Tilikum in 1999 en 2010 zijn tweede en derde slachtoffer maakte, was voor het bedrijf van minder belang. In hun ogen was het de schuld van de onoplettendheid van de trainers. Dat hier vraagtekens bij te plaatsen zijn, wordt in de film overtuigend getoond. Maar het dier zelf wordt in de film heilig verklaard. De titel van de film,Blackfish, komt uit een legende die aan het dier spirituele krachten toeschreef. Ook worden er allerlei menselijke eigenschappen aan het dier toegekend als stress, een psychische stoornis en het roepen om hulp, zonder hier wetenschappelijk bewijs voor op te voeren. Dit lijkt sterk op de Nederlandse bultrug Johanna waar het oogvocht al snel - onterecht - als een traan werd gezien.

Dat orka's zeer sociale en intelligente dieren zijn, is bekend. Maar de maker schept er haast plezier in om te melden dat orka's bepaalde hersenen hebben die de mens niet heeft. Wat dit nu eigenlijk zegt, wordt in het midden gelaten. Wat wel wordt vertoond, zijn de, soms dodelijke ongelukken. Vaak meerdere malen of in slow-motion, waarmee het vermoeden rijst van van effectbejag en sentimentaliteit. De grote focus op Tilikum maakt het ook minder sterk als algemene aanklacht. Als documentaire schietBlackfishduidelijk tekort door de zeer conventionele opbouw en manier van filmen, waardoor een bioscoopuitbreng weinig toevoegt.

Conclusie

Blackfishis een film met een duidelijke boodschap, in een oprecht pamflet gegoten. Maar door een eenzijdige benadering, effectbejag en vermenselijking van het dier schiet het zijn doel voorbij. Daarnaast is de film ook wat vorm en beeld betreft totaal niet bijzonder en voegt dan ook weinig toe op het grote doek.