Bridge of Spies - recensie

Spielbergs meest vitale film in jaren

Spielberg maakte al vaak films over een man die op het juiste moment op de juiste plaats is. Zonder Martin Brody, Oskar Schindler en Dr. Grant waren de gebeurtenissen inJaws, Schindler’s List enJurassic Park waarschijnlijk een stuk minder hoopvol geëindigd. Het is een optimistische blik op de wereld, waarin gewone mensen onder ongewone omstandigheden boven zichzelf uit kunnen stijgen. In zijn nieuwste film –Bridge of Spies – is deze rol weggelegd voor James B. Donovan (Tom Hanks), een verzekeringsadvocaat die het verzoek krijgt om Sovjetspion Rudolf Abel te verdedigen. De rechter heeft Abel (indrukwekkend vertolkt door een ingetogen Mark Rylance) in zijn hoofd al veroordeeld, maar omdat de grondwet nu eenmaal dicteert dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces wordt er naar Donovan gekeken. De man met de kleine houten hamer had er echter niet op gerekend dat de advocaat deze taak zo serieus zou nemen.

Het decor van het historischeBridge of Spies is het Verenigde Staten van ’57, een tijd vol wantrouwen waarin dered scarehoogtij viert. Achter iedere struik ziet men communisten en links en rechts worden zogenaamde radicalen door de inlichtingendiensten gevolgd en opgepakt. Het is niet vreemd datBridge of Spies daarom voornamelijk een film is geworden over identiteit en de kneedbaarheid daarvan. In het openingsshot staart Abel – enkele uren voor zijn arrestatie - geobsedeerd naar zijn spiegelbeeld. Als de camera langzaam uitzoomt, zien we dat hij niet betoverd is door zijn eigen gelaat, maar dat hij een zelfportret schildert. Zijn identiteit al jarenlang verhullend, lijkt het alsof hij zijn ware zelf wil vangen in de tint en textuur van de verf. Binnen kan hij zichzelf zijn, maar buiten is hij als Rus in schaapskleren niets meer dan een holle reflectie hiervan. Even later wordt hij op een metrostation geschaduwd door enkele FBI agenten, maar zijn achtervolgers verliezen hem al snel uit het oog in de massa van grijs en kaki. De vijand verstopt in de zee van de grauwe Amerikaanse middenklasse.

Patriottisch

Ook voor Donovan is identiteit het sleutelwoord. Wanneer hij de zaak van Abel in zijn schoot geworpen krijgt, presenteert zich een makkelijke uitweg: de zaak verliezen, geld vangen en wegwezen. Op die manier blijft groot gezichtsverlies uit en wordt hij niet ongevraagd het boegbeeld van communisme in de Verenigde Staten. Maar het morele kompas van de advocaat (en patriottische Amerikaan) maakt dat hij zijn plichtsgevoel achterna stevent, boze blikken en dreigementen onderweg incasserend. Abel deed per slot van rekening niets anders dan zijn werk: spioneren. Zou een man die in principe nooit ‘zijn land’ heeft verraden, voor dit feit wel de doodstraf moeten ontvangen? Voor Donovan is het antwoord een volmondig ‘nee’, en dus besluit hij de beste man verre van deze veroordeling te houden.

Sneeuw en regen

Donovans betrokkenheid bij de zaak is het startsein voor het noir-doordrenkte rechtbankdrama dat de eerste helft van de film vormt. Het spel van licht en schaduw is hierbij vervuld van hel wit en diep zwart, het aanzwellende gevoel van paranoia versterkend. De spaarzaam ingezette soundtrack van Thomas Newman neemt hierbij een ondersteunende rol in en onderstreept de dramatische momenten zonder teveel aandacht naar zich te trekken. Later verplaatsen de gebeurtenissen zich naar het winterse Berlijn waar De Muur nog in de steigers staat. Hier wordt het al aanwezige vleugje spionagethriller nog iets verder aangedikt, waarbij Donovan zich een weg moet banen tussen de wensen van de CIA, de Sovjet-vertegenwoordigers en de naar legitimering hunkerende DDR.

In het contrast tussen Oost en West jongleert Spielberg op plotniveau vaardig met de loyaliteiten van de vele partijen, zonder kleur te bekennen. Bij een korte blik in een Russische rechtbank waar een Amerikaanse spionagepiloot terechtstaat, valt op hoe de regisseur de omgeving op vrijwel dezelfde wijze in beeld brengt als die in de Verenigde Staten; hier de hamer en sikkel, daar destars and stripes. Pas wanneer we later een wat hardhandige ondervraging voorgeschoteld krijgen, lijken de Russen even uit het James Bond universum weggelopen te zijn. Afgezien van deze scène en het sentimentele en chauvinistische einde, blijven de twee polen opvallend in balans. Dit zorgt ervoor dat de focus geheel gericht is op de personages die zichzelf dreigen kwijt te raken in het troebele schaakspel tussen naties en ideologieën.

De zogenaamdebrug der spionnen uit de titel ligt op de opgeworpen linie tussen Oost- en West-Berlijn, een scheidslijn die in de film uiteindelijk onvermijdelijk overgestoken moet worden. Ironisch genoeg laat de film de meeste steken vallen op de momenten dat Spielberg de formele grenzen die hij opzoekt overschrijdt. Bijvoorbeeld wanneer economisch vertellen omslaat in vertellen op de automatische piloot, of wanneer het historisch drama vervalt in koude oorlog pastiche. Gelukkig beperken de momenten dat dit gebeurt zich grotendeels tot de derde akte. Het door de Coen Brothers meermalen herschreven scenario injecteert de nodige menselijkheid in de personages, waardoor Bridge of Spies Spielbergs meest vitale film in jaren is geworden.