Een getuige kunne gij geld geven of kapot schieten.
Met de benoeming per 29 september van VVD-er Wobine Buijs-Glaudemans tot burgemeester van Oss is een eerste taak het zien van de openingsfilm van het aanstaande Nederlands Film Festival in Utrecht, De Bende van Oss . Volgens de informatie in de persmap geeft de film een interpretatie van de complexe historie van de gelijknamige stad waar bedrijven zich internationaal ontplooiden tot de grootste multinationals ter wereld (Unilever), en waar de SP groot werd. Tegen deze achtergrond wordt een beeld geschetst van een criminele bende die bekend kwam te staan als 'de bende van Oss'. In zes jaar tijd pleegde deze bende 1100 misdrijven, waaronder 175 mishandelingen, 45 roofovervallen, 31 brandstichtingen, en 24 moorden. Geen lieve jongens dus. Maar de voedingsbodem voor deze misdaden was een algemeen gedeelde haat in Oss tegen de protestantse marechaussee, frauderende politieagenten en gemeentebestuursleden. Uiteindelijk leidde dit alles mede tot de val van het laatste vooroorlogse kabinet.
Johanna
'Doete gij mee?', vraagt bendeleider Wim de Kuijper (Marcel Musters) aan zijn zojuist uit de gevangenis ontslagen neef Ties van Heesch (Matthias Schoenaerts). Het vormt één van de belangrijkste kwellingen van Ties nu hij net met zijn vrouw Johanna (Sylvia Hoeks) schoon schip maakt. Johanna staat bekend als Johanna de snol in Oss, en vanuit haar gezichtspunt worden in de voice over één voor één de belangrijkste personages geïntroduceerd. Johanna wil de misdaad die haar omringt ontvluchten. Helaas wordt zij onderdeel van oplichting, prostitutie en zelfs moord. Wanneer de marechaussee wordt gestuurd om puin te ruimen, escaleert de zaak, en is niemand meer veilig.
Persoonlijk
De van oorsprong Brabantse Utrechtenaar André van Duren liet zich voor De Bende van Oss deels inspireren door de verhalen die hij als kind van zijn vader hoorde, die als huisschilder in Oss werkte. Na zijn kandidaats Nederlands in Nijmegen studeerde Van Duren Theaterwetenschappen in Utrecht om vervolgens tien jaar lang televisiefilms, commercials en series voor verschillende omroepen te maken. Hij debuteerde met het goed ontvangen Het verhaal van Kees (1989) en won Gouden Kalveren met Mariken (2000), over het gelijknamige meisje zonder moeder dat te vondeling werd gelegd, en de advocatenserie Pleidooi (1993-1995). De Bende van Oss is mede geproduceerd door Matthijs van Heijningen, als producent ook verantwoordelijk voor klassiekers als De Lift (1983) en Ciske de Rat (1984). De episch opgezette film is deels bekostigd vanuit een speciale film-CV, bestaande uit 135 participanten.
Verhaallijnen en karakters
De Bende van Oss maakt gebruik van contrastrijk licht dat, in combinatie met een licht ontkleurde filmprint, de film een typisch nostalgische look geeft. Van Duren weet het tijdsbeeld dan ook goed te vangen. Maar dat is niet genoeg. De invulling van karakters, die nu als hoge bomen wortelen in een dunne bodem, had meer aandacht moeten krijgen. Uitzondering is de uitstekend acterende Matthias Schoenaerts en ook Marcel Musters zet als bendeleider Wim de Kuijper een gedenkwaardig karakter neer, iets dat hij als broer Hansen in De Dominee (2004) ook deed. Een mogelijk liefdesverhaal tussen Johanna en verzekeringsagent Harry den Brock (Frank Lammers) voelt geforceerd aan wanneer de kijker hun koetjes-en-kalfjes gesprek aanhoort in het café waar Johanna werkt. Den Brock vraagt bijvoorbeeld naar het menu van de dag, waarop Johanna 'soep' zegt. Zo blijft het algemene verhaal centraal staan zonder veel ruimte te geven aan sub-plots en aan een hecht en overtuigend samenspel van de hoofdrolspelers.
De keuze voor deze constructie is natuurlijk geen excuus om de oase aan voorspelbaarheid te rechtvaardigen. Zo is een niet bij naam te noemen karakter wel heel toevallig getuige van een moord, en heeft van Duren ogenschijnlijk goed naar Goodfellas (1990) gekeken wanneer een moordwapen wordt achtergelaten bij Johanna. In Van God Los (2003), de misdaadthriller van Pieter Kuijpers - geschreven Paul Jan Nelissen, de co-scenarist van De Bende van Oss - zijn gebeurtenissen minder voorspelbaar, getuige ook de dood van Maikel (Tygo Gernandt). Behoudens de rillingen bezorgende openingsscène in De Bende van Oss , waarin wielrenner Jan Greven (Benja Bruijning) zijn vinger overweegt te verwijderen in ruil voor verzekeringgeld, is de film hier helaas wel voorspelbaar. Het scenario is weinig verrassend, mede veroorzaakt door een episodische structuur. Blijkbaar is er meer geld en energie in de fraaie aankleding van de film gestopt. Ook is het jammer dat Maria Kraakman en Frank Lammers niet genoeg ruimte krijgen om hun karakters neer te zetten. Wat overblijft zijn slechts stereotypen in een voorspelbaar verhaal.
Conclusie
De Bende van Oss doet er alles aan een epische film te zijn, getuige ook de aankleding en het design. Helaas is het scenario voorspelbaar en wortelen de karakters in een dunne bodem. De aanwezigheid van Matthias Schoenaerts en Marcel Musters zijn de sterke punten aan de film.
