Het drama Elena gaf de Russische regisseur Andrey Zvyaguintsev (1964) naar eigen zeggen de gelegenheid om het idee van het overleven van de sterkste te onderzoeken.
Met The Return en The Banishment is de cineast al twee keer in de prijzen gevallen. Voor de eerstgenoemde film ontving hij in 2003 de Gouden Leeuw op het Filmfestival van Venetië. Met de tweede werd hij in 2007 genomineerd voor de Gouden Palm in Cannes. Veel films maakt de Russische regisseur niet. De verwachtingen waren dan ook hoog gespannen toen hij in 2011 Elena in de sectie Un Certain Regard in Cannes voorstelde. De film kreeg meteen de speciale prijs van de jury.
Groezelig
Relaties binnen het gezin spelen in al zijn speelfilms een hoofdrol. De stelling dat elke mens in wezen alleen is, was zijn uitgangspunt voor Elena . Die eenzaamheid is het begin, het einde en de rode draad in een mensenleven. Het doet een mens teruggrijpen naar het oerinstinct. Via een beeld op de naakte takken van een boom voor het terras van een luxueuze flat en het geluid van krassende kraaien wordt Elena geïntroduceerd. Het is ochtend en zoals steeds staat ze op, wekt ze haar man Vladimir in de andere kamer en zorgt ze voor het ontbijt. Het oudere koppel lijkt respectvol hoewel afstandelijk met elkaar om te gaan. Elena zal die dag haar pensioen ophalen om daarna met boodschappen en geld bij haar volwassen zoon Sergey met zijn gezin langs te gaan. Sergeys groezelige appartement en zijn luiheid contrasteren met de leefwereld en het karakter van zijn moeder. Elena is een vriendelijke, zorgzame en geduldige vrouw die constant in de weer is om haar “mannen” te dienen. Nadezhda Markina geeft haar perfect gestalte.
Routine
Mondjesmaat speelt de regisseur met de herhaling om de sleur in het leven van Elena en Vladimir weer te geven. Heel vaak worden de quasi-identieke ochtendscènes herhaald. Het koppel lijkt zich aan die routine echter weinig te storen. Alleen het geld dat Elena aan Vladimir vraagt, om te voorkomen dat Sergeys zoon in militaire dienst zou gaan, en Vladimirs dochter zijn punten van discussie aan de ochtendtafel. Wanneer Vladimir een hartaanval krijgt, beslist Elena om het heft in eigen handen te nemen. Het resultaat lijkt echter weinig aan Elena’s routine te veranderen. Zij blijft in dienst staan van haar mannen. Uit de slotscènes wordt duidelijk dat een nieuwe routine ongetwijfeld de oude zal vervangen.
Conclusie
Hoewel Elena op het eerste gezicht weinig om het lijf heeft, is het duidelijk dat Andrey Zvyagintsev een meesterlijk observator is van de hedendaagse Russische samenleving. Een muziekscore van Philip Glass helpt natuurlijk. Ook de hoofdrolspeelster verdient een groot deel van de lof.
