Hannah Arendt - recensie

Een vrouw die tegen de stroom in verdedigde hoe het kwaad het grootst kon zijn in de handen van een bureaucraat.

Het is 1960 als bekend wordt dat Adolf Eichmann, één van de topmannen van de SS tijdens de Tweede Wereldoorlog, door de geheime dienst van Israël in Argentinië is opgepakt. Eichmann wordt voor berechting meegenomen naar Jeruzalem. Daar vindt een jaar later in een zwaar bewaakte gebouw het proces plaats. Maandenlang wordt Eichmann vanuit een glazen kooi gevolgd door honderden journalisten. Eén daarvan is Hannah Arendt die voor het Amerikaanse blad The New Yorker het proces verslaat.

Arendt was een Duits-Amerikaanse filosofe en politiek denker. Ze was Joods, maar stelde zich zeer onafhankelijk op en nam vaak standpunten in die in Joodse kringen zeer omstreden waren. Zo ook in het Eichmann proces waar ze stukken schreef onder de noemer 'de banaliteit van het kwaad'. Hiermee bedoelde ze dat het gevaarlijkste kwaad juist zit in grijze mensen, zoals bureaucratische ambtenaren die domweg doen wat ze opgedragen wordt. Arendt vond dat Eichmann hier ook onder viel. Hij kwam op haar over als iemand die een radar in het geheel was en vooral bezig was carrière te maken in plaats van dat hij echt antisemitisch zou zijn. Dat dit Arendt op veel hoon en kritiek kwam te staan, is een understatement.

Regisseur Margarethe von Trotta (Die Bleierne Zeit, Das Versprechen) vertelt het verhaal haast als een geschiedenisles. Wel een interessante, want hoewel het boek misschien bekend is, is de context vaak vergeten. Von Trotta schetst precies het milieu en de mensen met wie Arendt omging. Het verhaal wordt chronologisch vertelt - het bestrijkt de periode 1960-1964 - maar via flashbacks komen we wel meer te weten over haar eigen oorlogsverleden en hoe haar ideeën tot stand kwamen. Zo probeert Von Trotta te laten zien waar de drive van Arendt vandaan komt. Helaas komt dit niet altijd even goed naar voren.

Duidelijk is dat het Von Trotta gaat om het onafhankelijke denken, maar dit betekent ook dat het wat afstandelijk blijft. Actrice Barbara Sukowa (Berlin Alexanderplatz, Europa) zet een krachtige Arendt neer, maar wel één die maar langzaam iets prijs geeft. Alleen de slotscène waarin Hannah Arendt in een collegezaal gepassioneerd haar theorie uitlegt, weet echt te raken. Pas hier komen gevoel en overtuigingskracht goed samen. Het levert één van de beste redevoeringen in een film op van de laatste jaren.

MetHannah Arendt vertelt Margarethe von Trotta het interessante verhaal van een onafhankelijk denkende filosofe die dwars tegen haar omgeving inging. We zien een leerzaam en goedverteld stuk geschiedenis, maar het blijft wat op de oppervlakte. Alleen de slotscène waarin Arendt op vlammende wijze haar betoog voert, weet echt te imponeren. Aan het denken zet de film je in ieder geval wel.