De eerste speelfilm van beeldend kunstenaar Fiona Tan is een bijzondere en experimentele mengeling van allerlei fictionele en documentaire elementen uit een verwarrende 21 ste eeuw, waarin de hoofdpersoon - beroofd van zijn geheugen - als een 'elckerlyc' ronddoolt op zoek naar een nieuwe identiteit.
Er zijn meer films gemaakt over een persoon met geheugen verlies.Memento (2000) van Nolan is de bekendste. Ook inHistory's Futurespeelt anterograde amnesie een grote rol, maar daarmee houdt de overeenkomst tussen beide films wel op. De eerste is een psychologische thriller en 'neo noir', de tweede een associatief en filosofisch filmgedicht over een existentiele reis, een spirituele trip. Waar Nolan goochelt met tijdlagen en herinneringen waarop zijn hoofdpersoon greep probeert te krijgen, experimenteert Tan met fictieve en documentaire vormen, metfound footageook. Sommige fragmenten zijn pure fictie, andere documentair, al of niet uit journalistieke archieven, in weer andere heeft ze de dolende en zoekende hoofdpersoon, die we leren kennen als 'MP' (Missing Person, gespeeld door de Ierse acteur Mark O' Halloron) in de realiteit geplaatst en gefilmd wat er vervolgens gebeurde. Bij Tan gaat het niet om een personage dat probeert wraak te nemen op de persoon die de oorzaak van zijn geheugenverlies is. Zij verbindt haar hoofdpersoon op zijn surreele zoektocht naar een nieuwe identiteit middels alle mogelijke associaties (ook via fragmenten van schilderijen van Jeroen Bosch en korte interviews over hoop en verlangen) met een Europa dat sinds een aantal jaren van hypotheekcris naar banken- en economische crisis, van politieke naar sociale en morele crisis holt en tolt.
Odyssee
In het begin van de film zien we een gewelddadige overval op de hoofdpersoon, hier al associatief verbonden met geweldsuitbarstingen en rellen her en der in Europa. Voor MP is vanaf dat moment zijn geheugen niet veel meer dan een vage olievlek. In een psychiatrische inrichting werkt hij onder leiding van een arts en een therapeute (Johanna ter Steege) gestaag aan zijn herstel. Op zoek naar de persoon die hij ooit was, zonder te weten wie of wat hij is. Terug in zijn Hollandse vinexwijk is hij totaal afhankelijk van zijn Nederlandse geliefde (Rifka Lodeizen). Foto's van vroeger herkent hij niet, en hij is tot niet veel meer in staat dan wat hangen op de bank in zijn kamerjas. Op een dag besluit hij zijn nieuwbouwhuis te verlaten. Zijn geografische en psychologische odyssee begint, en voert hem naar allerlei steden in Europa, naar vliegvelden, markten, pleinen, parken,red districts, en tot in de diepste krochten van de ziel. Hij ontmoet verschillende personen, een vroegere geliefde die hij niet herkent, een vrouw die hij zegt te herkennen van vroeger maar die al snel begrijpt dat zijn verhaal van verzinsels aan elkaar hangt, een lotenverkoper, een alcoholist die gedumpt is door zijn vrouw, een taxichauffeur. De dwaaltocht van de man zonder geheugen is de rode draad in een complex geheel van realiteit en verbeelding (bv een felliniaans aandoende scene waarin grotesk uitgedoste vrouwen hem wiegen en jumpen), van symboliek (veel verval naast bloeiende tuinen; twee kinderen in een grote glazen bol drijvend op de golven van de zee) en gedroomde mogelijkheden. MP presenteert zich als zakenman, zwerver, verwarde geest die folders uitdeelt en in andere gedaanten. Verschillende keren drentelt hij in de aankomsthal van een vliegveld langs personen met bordjes waarop een naam geschreven staat. Aan het slot van de film gaat hij mee met een man die wacht opMr Snowman. De rit voert naar een verlaten terrein, waar MP vraagt: "Hoe ga ik verder?" De chauffeur zwijgt. Het enige wat de man zonder geheugen zich in de film herinnert is een citaat: "De toekomst is een verhaal verteld door een waanzinnige."
Experimentele vorm
Fiona Tan is bekend van een aantal documentaires maar vooral door haar overal ter wereld tentoongestelde (video)installaties. Die kun je gaan bekijken in een museum of galerie, je kiest dan zelf het moment van binnenkomen en weggaan. Een bioscoop is een andere plek, met andere wetmatigheden. Misschien dat Tan daarom een aantal keren een bioscoopzaal laat zien, met een of meer toeschouwers, die binnenkomen, die kijken naar het scherm, als het zaallicht uitgaat. Volkomen willekeurig. Zo lijkt het tenminste. Zoals meer beelden terugkeren, associatief met elkaar verbonden lijken. In die zin gebruikt ze technieken en procedees uit haar tentoonstellingen, zoals loodsen met allerlei spullen van een kluizenaar, stoelen, tafels, een bed, stapels kranten, boeken, een schaakbord met stukken, miniatuurlandschappen met speelgoedtreintjes. Voor de film heeft ze die nagebouwd in een opslag in Beverwijk, waar ook de hoofdpersoon af en toe huist. Niet voor lang, want hij blijft zoeken. Naar een verleden (het nieuwbouwhuis blijkt verkocht te zijn), en op basis daarvan naar een toekomst. De associatieve en complexe vorm van de film past wel bij de desorientatie van de hoofdpersoon en die van Europa in de 21 ste eeuw. Maar gaandeweg dreigt die vorm ook meermalen uiteen te vloeien in al te wazige materie, die nauwelijk nog te duiden is.
Conclusie
History's Futureis een associatieve flow van fictie en documentaire, die de angst en desorientatie van deze tijd probeert te verbeelden. De rijke visuele verbeeldingskracht van de regisseuse boeit en ontroert, maar verzwakt soms ook het beoogde doel.
