Met haar langspeelfilmdebuutMustangtoont Deniz Gamze Erguven het patriarchale leven op het Turkse platteland aan de hand van een portret van vijf zussen op de grens van kind zijn en volwassen worden.
De jongste van de meisjes vertelt achteraf het verhaal. Het begint zo idyllisch. In een afgelegen dorp aan de Zwarte Zee vieren de vijf verweesde zussen het begin van de zomervakantie. Ze nemen afscheid van hun juf die naar Istanbul gaat, en lopen naar huis langs de rotsachtige kust. De zon weerkaatst in de azuurblauwe zee, het water golft, net als het lange haar, je hoort de heldere lach van vijf jonge meisjes. Ze verzeilen in een onschuldige stoeipartij met jongens uit hun klas. Er wordt geravot, vrolijk en wild. Thuis wacht hen een kille en boze ontvangst. Grootmoeder en oom Errol, die voor hen zorgen, interpreteren hun jeugdige zorgeloosheid als 'losbandig' gedrag.
In hun poging de tieners te beteugelen ontnemen ze hen elke vorm van vrijheid. Ze doen alle moderniteit, zoals telefoon en computer, de deur uit, ze dwingen hen 'jurken van strontkleur' aan te trekken, en langzaamaan veranderen ze het huis in een gevangenis, waaruit de meisjes alleen nog kunnen ontsnappen door een gearrangeerd huwelijk. De zussen verzetten zich op alle mogelijke manieren tegen de onderdrukking door vooral de mannen in de familie; de vrouwen gaan daarin mee, ze dragen uit hoe een vrouw zich dient te gedragen. Als de meisjes het huis uit weten te komen, naar een afspraakje met een potentiele vrijer bijvoorbeeld, is de repressie des te sterker. Komisch hoogtepunt is de ontsnapping naar een voetbalwedstrijd voor alleen vrouwen en kinderen in Istanbul. Zo komen ze zelfs op tv. Maar aan uithuwelijking valt niet te ontkomen. Als ze daartegen in opstand komen heeft dat dramatische gevolgen. De jonge protagonisten zijn 'wilde paarden' die zich niet willen laten temmen. Ze laten zich niet in een slachtofferrol drukken.
Mooi portret
De in Frankrijk wonende Erguven heeft hun verhaal tot een sprankelend maar ook grimmig sprookje gemaakt. Ze toont hun ervaringen in een romantische sfeer, ondersteund door de melancholische score van Warren Ellis, in esthetische beelden en onschuldige pastellen, vaak gezet in schitterend licht. Maar ze gebruikt ook ingrediënten uit de gevangenisfilm. De tienermeiden moeten op hun hoede zijn, veel verbergen en zoeken steeds naar ontsnappingswegen. Dan is de film duisterder. In het geniep moeten en willen ze uitvinden wat het betekent een vrouw te worden. Zo ontstaat een mooi portret. De beleving van elk meisje staat centraal, en van de vijf zussen als groep, die steeds kleiner wordt. Erguven toont hen in hun frisheid, vurig van aard, verre van naief, met een aanstekelijke lach, verdrietig als ze hun lot gelaten accepteren, een combinatie van spontaniteit, kinderlijke onstuimigheid en volwassen vastberadenheid.
Prijs
Het gegeven doet denken aan Sofia Coppola'sThe Virgin Suicides (1999), maar Erguven weet een geheel eigen toon te treffen. Het camerawerk is niet altijd perfect, ze laat soms steken vallen in de verplotting van de geschiedenis, maar ze gebruikt geen religieuze argumenten. Ze maakt er geen aanklachtfilm over de islam van, wel over een maatschappij die worstelt met traditie versus modernisering. Ze is ervoor beloond met de prijs voor Beste Film in de sectie Quinzaine des Realisateurs op het afgelopen Filmfestival van Cannes.
Conclusie
Mustanglijkt een wat overdreven metafoor, maar Erguven heeft met haar debuut een aansprekend portret gemaakt van vijf tienermeisjes die zich verzetten tegen traditionele patriarchale onderdrukking.
