Pope Joan - recensie

Pope Joan vertelt het bijzondere verhaal van de enige vrouwelijke paus ooit.

In de film Pope Joan is het leven van Johanna von Ingelheim (Johanna Wokalek) vrij standaard; hard werken op het platteland, trouwen, kinderen krijgen en jong sterven. Op een dag krijgt het dorp bezoek van Aesculapius (Edward Petherbridge), het schoolhoofd van de 'scola', een katholieke school, die aanvankelijk Johannes, Johanna's broer, wil onderwijzen. Maar Johanna blijkt een genie in Latijn en ook haar kennis van de Bijbel liegt er niet om. Wanneer Johanna, tegen de wil van haar vader, haar geboortedorp ontvlucht, komt ze graaf Gerold (David Wenham) tegen. Wanneer hij de Noormannen gaat bevechten, trekt Johanna naar Rome waar ze vermomd als man en onder de naam Johannes Anglicus als arts in het pauselijk verblijf gaat werken. Ze verzorgt paus Sergius (John Goodman) tot aan zijn dood en wordt gekozen als zijn opvolger. Maar het geheim dat ze verbergt, zal spoedig aan het licht gebracht moeten worden; ze is immers een vrouw.

Boekverfilming
Pope Joan is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Donna Woolfork Cross, waarvan meer dan 5 milioen exemplaren zijn verkocht sinds de eerste druk in 1996. Reden genoeg voor Oliver Berben, Chief Executive Officer van Constantin Film Produktion, om een verfilming te maken: "I read the novel over eight years ago, and found the story so fascinating and exciting that I said straight away - people will want to see this on film!". In regisseur Sönke Wortmann vond hij de juiste persoon voor de klus. Wortmann, een van de meest succesvolle Duitse filmregisseurs, heeft een lange en succesvolle geschiedenis met Constantin Film, samen maakten zij The Turbulent Man (1994), Campus (1998), en The Superwife (1996), films gericht op de Duitse markt. Pope Joan , in zijn geheel in het Engels opgenomen, heeft internationale pretenties, alleen rijst nu de vraag of deze worden waargemaakt?

Uiterlijk
De film is voor een groot deel opgenomen in Ourzazate, Marokko, en dat heeft zo zijn redenen, waarvan de belangrijkste geld is. Er is een trend zichtbaar in het beleid van de DFFF (Deutscher Filmförderfonds); in plaats van Oost Europa wordt nu veelal het Afrikaanse continent opgezocht, hetgeen natuurlijk te maken heeft met de economische aspecten van het filmmaken. Het negende-eeuwse Rome wordt in Ourzazate heel degelijk gerepresenteerd. Veel van de locaties, inclusief het geboortedorp van Johanna, de kloosters en de pleinen, zijn hier door production designer Bernd Lepel gebouwd, en het ziet er indrukwekkend uit. Tezamen met de realistisch uit die tijd ogende kostuums, verdient het uiterlijk van de film een dikke pluim. Ook het feit dat eerder Gladiator (2000) en Kingdom of Heaven (2005) voor een groot deel in Ourzazate is opgenomen, maakt het gebied niet alleen tot heilige grond, maar ook schept het een dermate interessante broedplaats voor een landschap dat nodig is voor de representatie van het Rome uit 840 A.D. Wat betreft het uiterlijk van de film is de missie geslaagd; de representatie overtuigt binnen het blikveld van de kijker.

Episodes
Op het niveau van de vertelling heb ik een aantal opmerkingen. De film leunt op een episodische vertelling, waarbinnen de kijker een boek voorgeschoteld krijgt dat bestaat uit op zichzelf staande hoofdstukken. In een biopic als Pope Joan is dat natuurlijk onvermijdelijk, maar het ontbrekt hier aan spanningsopbouw. Een voorbeeld; de film vangt aan in Ingelheim, in de winter van 814 A.D. Johanna wordt geboren. Hierna maakt de film een sprong van vijf jaar en ziet de kijker Johanna opgroeien. Ze wil ook kennis vergaren, net zoals haar oudere broers Matthias en Johannes, maar haar vader is hier geen voorstander van. Vervolgens wordt Aesculapius geïntroduceerd die Johanna's talent ziet. Wanneer haar vader haar vervolgens straft, vlucht Johanna, geholpen door graaf Gerold, naar Mainz. De nu volgende hoofdstukken in haar leven maakt van Johanna de vrouw, of eigenlijk de man, die zij wilt zijn. De kijker krijgt nauwelijks de tijd om met haar te kunnen empathiseren, juist omdat er een overvloed aan hoofdstukken wordt gepresenteerd. In dit opzicht leunt de film te veel op de structuur uit het gelijknamige boek en is het pas in Rome dat de spanning een plaats krijgt. Zal Johanna's ware sekse worden ontmaskerd? Het voorafgaande is dan ook niets meer dan een vlakke aanloop naar de dramatische ontknoping.

Spel
Het spel van Johanna Wokalek is intens, echter vraag ik mezelf af waarom zij zo lang onopgemerkt voor een man kan doorgaan. Heeft het afknippen van je haar en je borsten plat drukken, teneinde niet op te willen vallen, voldoende overtuigingskracht voor de kijker? Het is onvermijdelijk betwistbaar te noemen, maar wellicht dat de kijker het door de vingers kan zien. Jaye Davidson, Dil in The Crying Game (1992), maakt een meer overtuigde indruk als man, en ook Hilary Swank speelt in Boys Don't Cry (1999) een man met echte ballen. In Pope Joan mis ik de overtuiging, datgene wat Johanna tot man maakt. Ik ontkom er dan ook niet aan het ontbreken aan ballen bij Johanna Wokalek vast te stellen. En dit gemis beïnvloedt in ieder geval mijn kijkervaring. Heeft Johanna Wokalek teveel vrouwelijke eigenschappen die haar transformatie tot man problematiseert, of juist niet? Het is deze vraag die mij bezig houdt en daarom is het moeilijk om te kunnen empathiseren met haar transformatie en ook spel. Zelfs de grappige, maar 'over-de-top'-acterende John Goodman, in de rol van paus Sergius, heeft niets in de gaten. En zo roept de voor de film cruciale transformatie tot man van Johanna, vragen op die het kijkplezier kunnen beïnvloeden.

Conclusie
Pope Joan heeft de pretentie een historisch drama te zijn, maar de vlakke vertelling en het stelselmatige 'hoofdstukken-ordeningsprincipe' van de plot, tezamen met de twijfel over de maakbaarheid van Johanna Wokalek als man, maakt van deze film een plichtmatige en trouwe boekverfilming met een puik uiterlijk.