Son of Saul - recensie

Nemes debuteert met een ijzingwekkende film, waarmee hij de Grand Prix prijs op het filmfestival van Cannes won

Son of Saulis een aangrijpend drama geregisseerd door Lászlo Nemes, die zijn debuut maakt met een vertelling over de horror die zich afspeelde in Auschwitz tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoewel er een grote hoeveelheid WO II-films is uitgebracht, al dan niet over het erbarmelijke leven in een concentratiekamp, zou je zeggen dat de urgentie van soortgelijke films inmiddels aan het wegebben is.Son of Saul bewijst dat dit onderwerp nooit iets aan urgentie of kracht heeft ingeleverd. De quote van filosoof George Santayana"Wie de geschiedenis niet kent is gedoemd ze te herhalen"is te vinden op een muur in het Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau en ook in deze film is het voelbaar dat het nog even belangrijk is niet te vergeten wat er is gebeurd en je te beseffen waar wij als mens toe in staat zijn.

Het verhaal speelt zich af vier maanden voor de bevrijding van kamp Auschwitz. Saul Auslander, gespeeld door de onervaren acteur Géza Röhrig, is een Hongaarse Jood die lid is van een elitegroep werkers genaamd de Sonderkommando. Sterk uitziende joodse mannen werden door Nazi’s geselecteerd om bepaalde mensonterende taken voor hun uit te voeren. Nemes schetst een geloofwaardig, en zeer ziekelijk beeld van de mechanische procesgang waar de Sonderkommando verantwoordelijk voor was, namelijk het letterlijk vernietigen van mensen. Met de koelbloedigheid waarmee dit procesgang wordt doorlopen wordt er zelfs niet meer over mensen gesproken, maar over ‘stücke’ (Duits voor 'stukken'). Als beesten worden de Joden eerst naar een ruimte begeleid waar ze van hun kleding moeten ontdoen. Vervolgens worden ze gedwongen naar de gezamenlijke doucheruimte waar ze tot hun einde komen.

Zoektocht

Saul heeft de taak om de waardevolle spullen te scheiden, de gaskamers na afloop schoon te maken en de lichamen naar de ovens te brengen. Aan Saul’s gelaat te zien heeft hij al het een en ander meegemaakt. Saul’s enige manier van overleven en deze gruwelijke taken vol te houden, is door zijn verstand op nul te zetten. Tijdens het uitruimen van de gaskamer wordt er een jongen gevonden die de gaskamer heeft overleeft. De jongen wordt al snel geliquideerd door een SS-er, maar Saul raakt geobsedeerd door deze jongen die hij als zoon aanziet. Saul zet daarom alles op alles om hem een degelijke begrafenis te verzorgen. Daar heeft Saul wel een Rabbi (Joodse leraar) voor nodig. Een onmogelijke taak in een omgeving waar je iedere dag voor je leven moet vechten. Maar zijn nieuwe doel is onbewust een existentiële zoektocht naar vrijheid. Eén die in de zin van eenTalmoedische wet- “Wie een leven redt en redt de mensheid” - in verband staat met ieders persoonlijke vrijheid.

Heksenketel

Een onderdeel vanSon of Saul’s kracht is te vinden in de manier waarop de film in beeld is gebracht. Nemes heeft gekozen voor een academische aspectratio (1:33:1) - een compact, vierkant beeld - wat de ervaring nog benauwender maakt. Dit wordt nog verder doorgezet door het gebruik van lange takes en de 35mm camera die Saul bijna de gehele speelduur close-up in beeld brengt. De omgeving is vaak dan onscherp in beeld gebracht, alsof Nemes je als kijker probeert te beschermen tegen de verschrikkelijke dingen die om Saul heen gebeuren. Een fascinerende en briljante troef die de film anders ondraaglijk had gemaakt, maar ondanks dat meer kracht bij zet. Ook de geluid design en soundtrack zijn in het verlengde van Nemes’ keuzes, die een realistische indruk geeft van de stressvolle sfeer die daar afspeelt. Zo hoor je continue geluiden op de achtergrond , zoals Duitse orders die geroepen worden, schoten die gelost worden en mensen die krijsen, waarschijnlijk omdat zij hun einde tegemoet komen. Buiten het kader om lijkt alles voortdurend in gang, waardoor Saul slechts een klein onderdeel is van een grote heksenketel.

Son of Saullijkt in de buurt te komen van hoe het er in de laatste maanden van Auschwitz aan toeging en hoewel het verhaal van Saul fictief is, doet het niet onder aan de geloofwaardigheid. Nemes heeft veel op waarheid beruste gebeurtenissen verwerkt in de film. Er zijn bijvoorbeeld parallellen te trekken met de overlevende Sonderkommando Shlomo Venezia of de opstand van zeven oktober in kamp Auschwitz. Toch heeft Nemes de keuze gemaakt om de film te focussen op een fictief verhaal. Samen met de keuzes op het gebied van de cinematografie en sound maaktSon of Sauleen uitzonderlijk debuut. Daarnaast lag er een enorme druk op de schouders van acteur Géza Röhrig en ook de keuze voor een onervaren acteur heeft goed uitgepakt. Géza Röhrig zet namelijk een zeer krachtige rol neer. Nemes dompelt je onder in de geroutineerde chaos van Auschwitz in zijn gedurfde holocaustdramaSon of Saulen weet van begin tot eind te intrigeren. Deze Hongaarse film is een absolute must-see.