Het maken van de juiste keuze is altijd iets hachelijks. En ook al ben je niet vrij in het maken hiervan, het maakt je niet minder verantwoordelijk voor de gevolgen.
Nadat hij jarenlang geen films had gemaakt, kwam Rudolf van den Berg in 2010 met zijn boekverfilmingTirza, de Nederlandse inzending voor beste buitenlandse film bij de Oscars in 2011. Zijn nieuwe filmSüskind, geschreven door Van den Berg en co-scenarist Chris Mitchell, is een periodefilm over keuzes, verraad en het onder ogen zien van een uitzichtloos bestaan. Ondanks het feit dat de film is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Walter Süskind, focustSüskind zich meer op het drama dan strikt de feiten aan te houden. Misschien is dit voor de regisseur een kans thema’s omtrent joodse identiteit op een neutrale en fictieve wijze te benaderen; zijn controversiële documentaireDe plaats van de vreemdeling (1979) zorgde destijds voor woede en een rechtszaak door de directheid en een door sommigen als beledigend ervaren toon waarop hij enkele sociaal-politieke thema's benaderde.
Waar van den Berg voorheen met gevestigde acteurs als Gijs Scholten van Aschat en Burt Reynolds samenwerkte, wordt het hoofdpersonage hier gespeeld door de relatief nog jonge Jeroen Spitzenberg. Eerder speelde hij in zowel de seriesBloedverwanten enLieve Lust, als in de filmsDe Dominee(2004) enDe Tweeling (2002). Hij werd bij het grote publiek bekend door zijn rol als Prins Valentijn inAlles is Liefde (2007), naast Carice van Houten.
Held of verrader?
Het door de Duitsers bezette Amsterdam dreigt binnen aanzienlijke tijdJudenrein te worden gemaakt. Om te voorkomen dat hij en zijn gezin ook op het transport naar Duitsland moeten, meldt Walter Süskind (Jeroen Spitzenberg) zich aan bij de Joodsche Raad. Hij is hoofdverantwoordelijke voor het uitzettingproces van de joden, iets wat de SS betreft in zo groot mogelijk getallen dient te gebeuren. Samen met Felix Haverstad (Nasdrin Dchar) en Fanny Philips (Katja Herbers) weet hij op listige wijze honderden joden van het transport richting de concentratiekampen te behoeden.Terwijl Walter de hete adem van het Duitse regime in zijn nek voelt en het net zich steeds verder rond joods Amsterdam sluit, zet hij alles op het spel en weet met moed en bluf het nazi-netwerk te raken. Zijn belangrijkste troef is het inpalmen van de SS-officier Ferdinand Aus der Fünten (Karl Markovics) die Walters sympathie maar al te graag in ontvangst neemt. Ondanks het heldhaftige optreden van deze Nederlandse 'Oskar Schindler', krijgt Süskind pas na zijn dood een heldenstatus. Veel joden zagen hem door zijn hechte banden met Duitsers als verrader in plaats van verzetsheld. Om tijdens het kijken in de afgrond toch zoveel moed en verzet te tonen, maakt Walter Süskind des te meer een bewonderenswaardig mens.
Oorlog zonder parade
Süskind focust zich voornamelijk op de karakters, wat zorgt voor een realistisch drama, in plaats van een droge les geschiedenis. Jeroen Spitzenberger weet op prachtige wijze een overtuigend karakter neer te zetten waar de kijker zich makkelijk mee kan identificeren. Hij wordt een aandoenlijke speelbal van het lot, wat onvermijdelijk naar een eind leidt. Karl Markovics, hoewel duidelijk antagonist, geeft zich in zijn rol bloot, wat hem tot zekere hoogte sympathiek maakt. Een prachtige scène waarbij Walter en Ferdinand aangeschoten een duet achter de piano weggeven, laat de relatie van de twee op treffende wijze zien. Helaas zijn deze momenten zeldzaam.Süskind doet zichzelf tekort door melodrama, dichtgesmeerd met bombastische muziek van componist Bob Zimmer. Samen met een wat gehaaste opbouw en een geforceerde beeldtaal weet de film niet volledig te overtuigen of te imponeren. Het verhaal leent zich uitstekend voor een rauwer beeld van de gruwelijkheden die zich hebben voltrokken in de jaren '40, maar Van den Berg heeft zich hier niet aan gewaagd, waardoor het cinematografisch aan focus mist. De sets zijn wel iets om vol lof over te praten. Een groot deel van de film is in Roemenië gefilmd, waar de straat waar de Joodsche raad zetelt, compleet is nagebouwd. Ook het treinstation draagt met een surrealistische en duistere sfeer bij aan de beleving.
Conclusie
Süskind vertelt een aangrijpend verhaal, maar weet je als kijker niet maximaal mee te nemen. Rudolf van den Berg heeft een moedige poging gedaan iets toe te voegen aan het genre van Nederlands oorlogsdrama, wat ondanks het goede acteren en de sets maar deels is gelukt. Daarvoor schiet de opbouw, de beelden en de muziek tekort. Wel is het een prima toevoeging aan de reeds gemaakte Nederlandse films over deze periode, waar Süskind zeker niet de laatste van zal zijn.
