De zoektocht van een vader naar zijn dochter die verdween op een vakantie in Nambië.
De verfilming van Tirza, naar het boek van Arnon Grunberg, is niet alleen de openingsfilm van het Nederlands Film Festival, maar ook de Nederlandse inzending voor de Oscars.
"Je enige dochter is gewoon een wipkip. Ik begrijp dat wel, zo'n lekkere Arabier". Deze woorden van de maniakale Alma (Johanna ter Steege), de ex-vrouw van hoofdpersoon Jorgen Hofmeester (Gijs Scholten van Aschat), etaleert in één zin de innerlijke strijd van diezelfde Hofmeester. Wanneer Tirza spoorloos verdwijnt tijdens een vakantie in Namibië, besluit hij haar te gaan zoeken. Ook is daar Jorgens achterdocht voor Tirza's vriend Choukri (Nasrdin Dchar), in wie hij Mohammed Atta ziet, de aanvoerder van de terroristische aanslagen op 11 september 2001.
Heart of Darkness
In de persmap geeft regisseur Rudolf van den Berg uitleg aan het soort film dat hij wilde maken. "Tirza gaat voor mij over de eenzaamheid van Jorgen die zich realiseert dat zijn leven is mislukt". De reis naar de Afrikaanse woestijn is daarvoor een prachtige metafoor. Een man op weg naar 'the heart of darkness'. Van den Bergh, afgestudeerd politicoloog, begon zijn carrière als documentairemaker. Hij won een gouden kalf voor Sal Santen Rebel (1982), een portret van de joodse revolutionair en schrijver Sal Santen, die verschillende verzetsbewegingen in de Derde Wereld steunde. Op zijn dertigste trok Van den Bergh naar Rome om in Cinecittà de filmkunst af te kijken van regisseur Marco Ferreri. Zijn eerste speelfilm Bastille (1984) , een verfilming van het boek La Place de la Bastille (1981) van Leon de Winter, bezorgt Van den Berg een tweede gouden kalf. Zijn derde ontving hij voor For my Baby (1997). Ook maakt Van den Bergh de voor het publiek meer bekende films De avonden (1989), naar het gelijknamige boek van Gerard Reve, het geweldige horror avontuur The Johnsons (1992), en The Cold Light of Day (1996), waarin Richard E. Grant op zoek gaat naar een seriemoordenaar. Deze film is naar het boek Das Versprechen (1958) van de Zwitserse schrijver Friedrich Dürrenmatt. In 2001 zou Sean Penn met The Plegde een veramerikaanste versie van het verhaal geven. Tirza is Van den Bergs eerste speelfilm sinds Snapshots (2002), en in oorsprong een veilige boekverfilming. Is de film ook Oscar-materiaal?
Flashback structuur
De vertelstructuur van Tirza wordt gesitueerd rondom de reis van Jorgen. Hierbinnen hebben flashbacks een belangrijke functie; samen vormen zij het achtergrondverhaal van de karakters in de film. Bijvoorbeeld in de scène wanneer Jorgen Tirza voorleest uit Dostojevski. Tirza vraagt aan Jorgen of zij de enige vrouw in zijn leven is, waarmee Jorgens leegte feitelijk wordt geproblematiseerd. Niet alleen is hij Alma kwijt, maar ook dreigt hij zijn puberende, seksueel geïnteresseerde dochter kwijt te raken aan de buitenwacht. Typerend hiervoor is ook de scène waarin Tirza op een Lolita-achtige manier haar lichaam betast en streelt. De flashback-structuur binnen de film vormt de grootste troef, juist omdat hier de onderlinge relaties tussen Jorgen, Alma, en Tirza uiteengezet worden, en tevens overtuigend wordt neergezet. De reis van Jorgen naar 'the heart of darkness', waarbinnen hij hulp krijgt van de negenjarige Kaisa, overtuigt minder.
Klankbord
De mystiek rondom Kaisa, het negenjarig meisje dat Jorgen helpt, blijft in het ongewisse. Hij vindt in haar dan vooral een onbewust klankbord. Zo is er de scène na de flashback waarin aan de oorzaak van de eetstoornis van Tirza een gevolg wordt gegeven. Jorgen deelt hier zijn misère met Kaisa. Hij zegt: "Heb ik iets gedaan wat ik niet had moeten doen? Eerst mijn vrouw, dan mijn geld, en nu Tirza". Er is hier veel uitleg. Ook gaat de reis van Jorgen gepaard met enkele scenario-technische onvolmaaktheden die clichématig lijken te zijn aangegrepen. Bijvoorbeeld de scène waarin Jorgen Tirza denkt te zien als zij voor een wasserette bij iemand achterop de motor springt. En hoe is het mogelijk dat Jorgen in de inbox van Tirza's mail kan komen? Behoudens zijn spel in de flashbacks, geeft Van Aschat tijdens zijn reis als Jorgen vooral een mentale invulling aan zijn rol, terwijl hij het karakter ook kan wòrden, zoals Stanislavski bijvoorbeeld predikt. In de scène waarin Van Aschat als Jorgen tegen de barman vertelt over zijn miserabele toestand, schiet hij als acteur door bij het oproepen van emoties, herinneringen en ervaringen. Hiermee geeft hij een mentale invulling aan zijn rol die het karakter ontstijgt. En juist voor de voor de film zo belangrijke plotwending, waarmee het lot van Tirza wordt opgehelderd, is de overtuiging van het hoofdpersonage het allerbelangrijkste.
Oscar?
Wat tenslotte niet onvermeld mag blijven, is de montage van Job ter Burg, één van Nederlands meest productieve editors die de voor de film gehanteerde vertelstructuur vlekkeloos in elkaar vlecht. Ook de stijl van de film, geïnspireerd naar The Constant Gardener (2005), het gebruik van en draaien tegen een ondergaande zon in een aantal shots, is noemenswaardig. Maar of de film een Oscar wint? Het is te hopen voor de makers. Het is een interessante studie te kijken naar de selectievoorwaarden die hierbij gepaard gaan. Want op basis waarvan worden Nederlandse films nu heden ten dage gekozen als inzending voor de Oscars? Hebben 'kleinere' films zoals Joy (2010) en Hunting & Zn. (2010) bij voorbaat al geen kans? Het zijn vragen die vooralsnog onbeantwoord blijven, helaas.
Conclusie
Tirza is wederom een boekverfilming die in de Nederlandse bioscopen gaat draaien en die op twee gedachten hinkt. Enerzijds zorgt de flashback structuur binnen de vertelling voor de meest interessante, uitstekend geacteerde, scènes. Anderzijds heeft de reis van Jorgen binnen het geheel veel uitleg nodig, en is deze ook bij vlagen dik aangezet en clichématig. Getuige ook het 'filosofische' beklag van Jorgen. Eigenlijk winnen de flashbacks het van de realiteit, en dus van de reis van Jorgen.
