Welt am Draht - recensie

Rainer Werner Fassbinder brengt een tweedelige tv-film waarin een wetenschapper zich verliest in een door een supercomputer ontworpen virtuele wereld.

Het knappe aan Welt am Draht is dat het de enige sciencefictionproductie uit Fassbinders carrière is, het moeilijke eraan is de lange speelduur. In Welt am Draht ontwerpt een supercomputer een kunstmatige samenleving waarin nieuwe ontwikkelingen op het gebied van economie, politiek, en menselijk gedrag realistisch gestalte krijgen, lang voordat ze plaatsvinden, en waarin de mensheid greep op de toekomst zal krijgen. Het is deze droom van de humanistische professor Vollmer (Adrian Hoven) van het Instituut voor Cybernetica en Toekomstonderzoek, de man achter Simulacrom. Wanneer Vollmer echter onder raadselachtige omstandigheden sterft, zet zijn opvolger dokter Stiller (Klaus Lowitsch) het onderzoeksproject voort. Stiller begint echter verward te raken; hij ziet mensen die niemand anders kent en begint te spoken. Is Schiller schizofreen? Leeft hij in een schijnwereld? Wat is realiteit?

Fassbinders wereld
Welt am Draht is een verfilming van de roman 'Simulacron-3' (1964) van de Amerikaanse sf-schrijver Daniel F. Galouye. De film heeft een gedateerde look, getuige de decors en ook de special effects, maar één ding is zeker; Welt am Draht geldt als voorloper van latere spraakmakende producties als The Matrix en ook eXistenZ , films waarin de hoofdrolspelers zich bewegen in virtuele werelden. Klaus Lowitsch is goed gecast als dokter Stiller, maar kan er zelf niets aan doen dat de film, die als tweedelige tv-film voor de WDR werd gemaakt en ook ruim 200 minuten duurt, vervalt in een langdradige, David Lynch-achtige wereld, waarin de kijker zelf niet weet wat nu realiteit is en wat niet. Deze spanningsboog, tezamen met de verhaallijn van dokter Stiller -heeft hij wellicht iets met de dood van professor Vollmer te maken?-, is het eerste uur de moeite waard. Hierna is het ruim twee uur wachten op een matige ontknoping, die nog het meest iets weg heeft van die in een gemiddelde Hitchcock film. Fassbinder heeft het thema van de wrong man, zoals uitgewerkt in menig Hitchcock film, goed bestudeerd, alleen is Hitchcock uit ander hout gesneden. Welt am Draht is geen film, het is een collage van de meest idiote werelden, en een stijl die op je zenuwen werkt, vol van onnodige zoom ins en outs. Om nog maar niet te spreken over die onnodig veel en geforceerde close ups. Prachtig? Kunst? Het is niet onopvallend te noemen dat Fassbinder in zijn zeventienjarige carrière niet alleen films regisseerde, maar ook elf toneelstukken, en de regie deed van vele radio-, theater- en operastukken en dus deze tv-serie. Welt am Draht is iets van dit alles. Maar wat? Ik heb geen idee. En ik kan het de beste man nimmer vragen; op 10 juni 1982 stierf hij aan een overdosis drugs en slaappillen.

Conclusie
Het enige sciencefictionproduct van Fassbinder heeft niet alleen een lange speelduur, maar speelt ook voortdurend met de kijker, voor wie het onmogelijk te bepalen is wat nu realiteit is en wat niet. De gedateerde look van de film is tot daaraan toe; de voortdurende verwarring werkt niet in het voordeel van de film.