Hoe de verfilmde jacht op Osama Bin Laden haast een heksenjacht op de regisseur oplevert.
Vanaf de allereerste seconde laat Zero Dark Thirty zien wat de kern van de film is: de jacht op de allerhoogst verantwoordelijke voor de aanslagen op 11 september 2001: Osama Bin Laden. Met het beeld op zwart zien we niets, maar horen we alleen audio-opnames van mensen die gevangen zitten in de WTC torens terwijl de vliegtuigen de gebouwen invliegen. We horen doodsangst en paniek, gevolgd door een ijzingwekkende stilte. De beelden kennen we maar al te goed, het geluid is voldoende om de basis voor de jacht op OBL (zoals hij wordt genoemd) te doen voelen.
Martelmethodes
Meteen daarna maakt regisseur Kathryn Bigelow een sprong in de tijd om twee jaar later in een CIA ondervragingskamp in Afghanistan te belanden. Via allerlei martelmethodes wordt geprobeerd om uit Ammar, een vermeende insider in het terroristennetwerk, informatie te krijgen die moet leiden tot het opsporen van OBL. Waterboarden, opsluiten in een kleine kist, hangen aan kettingen; dit alles onder het toeziend oog van CIA agent Maya (Jessica Chaistain) en haar collega Dan (Jason Clarke). Maar Ammar geeft geen krimp en nieuwe aanslagen waar hij meer vanaf zou weten, doorbreken met grof geweld het ondervragingsproces. Pas later wijzigen de tactieken en komt er op andere manieren meer boven water.
Controverse
De rol van martelondervragingen in de film heeft de afgelopen weken tot grote discussies geleid in de Amerikaanse politiek. Tegenstanders van Zero Dark Thirty zeggen dat de film onterecht laat zien dat martelingen hebben geleid tot het opsporen van OBL. Voorstanders houden vol dat als er veel Amerikaanse levens op het spel staan er heel veel mogelijk moet zijn. Deze discussie legt een duivels moreel dilemma bloot: je kan moreel tegen marteling zijn, maar wat is geoorloofd in de jacht die zo fanatiek door de Amerikanen wordt gevoerd? Een cruciale scène laat deze tweespalt pijnlijk helder zien. Op de achtergrond zien we een speech van Obama die zegt dat Amerika niet martelt en dat het land een morale opdracht heeft in de wereld. Op de voorgrond laat het gezicht van Maya geen emotie zien, maar als kijker voel je de hypocrisie: het één zeggen, het ander doen.
Nieuw einde
Kathryn Bigelow maakte in 2009 indruk met The Hurt Locker , een in eerste instantie klein uitgebrachte film over de oorlog in Irak. De film won zes Oscars: Beste Film en Beste Scenario. Voor Zero Dark Thirty ging Bigelow samen met scenarioschrijver Mark Boal opnieuw de samenwerking aan. Bij het schrijven van het script was de jacht op Bin Laden nog in volle gang. In eerste instantie zou de film eindigen met OBL als ongrijpbare terrorist. Toen hij in 2011 opeens werd gepakt en omgebracht, moest het scenario snel worden omgegooid, met de nu bekende afloop als gevolg.
Heroiek
Qua stijl en genre heeft Zero Dark Thirty meerdere gezichten. Het begin is puur documentair. Vervolgens ontwikkelt het zich via een psychologisch drama naar een politieke thriller, al is dat wel het deel waar de spanningsboog niet altijd overeind blijft staan. Het slot, de bestorming van het huis van OBL, is juist weer als een ijzingwekkend spannende actie-scène gedraaid. Met minimaal gebruik van muziek en zonder veel Hollywood heroiek worden we als kijker van minuut tot minuut meegenomen in de tocht van de Navy Seals door de compound. Starttijd: 0.30 ‘s nachts (Zero Dark Thirty). Rode draad in het geheel is de indrukwekkende rol van Jessica Chastain. Op het eerste gezicht een fragiele vrouw, maar als het erop aankomt hard en ijzersterk. Chastain laat na The Tree of Life en Take Shelter zien dat ze één van de beste actrices van het huidige Hollywood is.
Conclusie
Kathryn Bigelow laat met Zero Dark Thirty zien dat het sterke The Hurt Locker geen toeval was. Met souplesse wisselt ze lokaties en stijlen af. Een soms wat inzakkend middenstuk doet daar niets aan af. Vooral Jessica Chastain maakt indruk als CIA agente. Dat de film zo realistisch overkomt dat er politieke discussies over losbarsten, zegt ook wat over de kracht ervan.
