IDFA 2010: Stand van de Sterren - recensie

Na Stand van de Zon en Stand van de Maan , is Stand van de Sterren de openingsfilm van het IDFA 2010, tevens het laatste deel van een drieluik over een drie generaties tellende familie in Indonesië.

Single Shot Cinema is gebaseerd op de filmtheorieën van de Franse André Bazin, één van de oprichters van het filmtijdschrift Cahiers du Cinema (1951), waarin nieuwe visies op bestaande filmtheorïeen een plaats hadden, en waar de visie omtrent documentaire dat je een werkelijkheid kunt tonen in haar temporele continuïteit, waarbinnen je gebruik maakt van camerabewegingen die diezelfde werkelijkheid met elkaar verbindt, een plaats kreeg. In Stand van de sterren toont regisseur Leonard Retel Helmrich zich een bedrijvig voorstander van deze stroming, en dat laat hij zien aan de manier van filmen die de maker in staat stelt om één enkele scène, in één enkel shot te filmen vanuit meerdere, verschillende camerastandpunten, zodat in de montage gekozen kan worden uit meerdere, voor de scène van belang zijnde snijmomenten. Een voordeel hiervan is dat je de camera continu kunt laten draaien, zonder rekening te houden met belichting of kadrering. Een nadeel is de keuze uit talloze uren bruikbaar materiaal. Voor de Stand van de Sterren draaide Helmrich met een HDV-camera meer dan 300 uur. Het verhaal ontstaat thans in de montage. Hiermee past Helmrich in de traditie van het werk van grootmeester Frederick Wiseman.

"Oma is christen, je moet niet naar haar luisteren", zegt de tot de islam bekeerde Bakti tegen zijn zoon Bagus. In één zin toont Helmrich zonder in te grijpen, zonder te interviewen en zonder voice over, de aspecten van het dagelijkse leven van de familie Sjamsudin. Enerzijds is het voor de oude Rumidjah Sjamsudin in een verislamiseerde samenleving steeds moeilijker om geld te verdienen, anderzijds heeft de mondiali- en globalisering vooral gevolgen voor Bakti. Als wijkhoofd is hij verantwoordelijk voor de uitvoering van het gemeentelijk systeem, en in zijn vrije tijd verdient hij extra geld door te gokken op vechtvissen die hij zelf traint. Veel geld heeft hij niet, maar hij laat zijn dochter graag studeren omdat zij niet mag mislukken. Zoals Rumidjah het tegen haar zoon zegt: "Jij bent mislukt, waarom moet zij ook mislukken?". Dochter Tari groeit op tot jonge vrouw en slijt haar dagen liever in de Ice Rink Food Court Cinema, een luxe veramerikaanste shoppingmall. Ook is zij vatbaar voor het mannelijke geslacht, terwijl zij haar energie vooral in haar studie zou moeten steken. Sri is de vrouw van Bakti, en heeft een stalletje waar ze eten verkoopt.

In een land waar als gevolg van prijsstijgingen het Islamitisch Hulpfonds oproept tot een Jihad in een strijd voor Allah, toont Helmrich vooral de ontwikkeling van één gezin, en hij schroomt vooral niet de camera stop te zetten. Een voorbeeld hiervan is het moment dat Bakti het gezicht van zijn dochter met een vlakke hand toucheert. Ook bij een ruzie tussen Bakti en Sri om de vechtvissen laat Helmrich zijn camera draaien, en het is dan ook op deze momenten dat de voordelen van de Single Shot Cinema als manier van filmen hun nut bewijzen. Je kunt het vergelijken met het draaien van reality programma's zoals Trauma Centrum (SBS6) en Baby te huur (BNN), waarbij je als maker voortdurend in je achterhoofd moet houden dat je een handeling maar één keer kunt filmen. Helmrich monteert in de hierboven genoemde voorbeelden 'in de camera', en hij zegt hierover in de persmap, "shots worden dan in de montage niet meer vanuit stilstand naar stilstand gesneden maar van camerabeweging op camerabeweging". Natuurlijk erkent ook Helmrich dat de theorieën van Bazin in deze tijd praktisch toepasbaar zijn, juist vanwege de grootte van de camera's die in sommige gevallen in een handpalm passen. Hiermee kan een optimale cinematografische vrijheid gepropageerd blijven, en is men niet per se afhankelijk van speciale gripapparatuur zoals men dat in de jaren vijftig bij de opkomst van de filmtheorieën van André Bazin in Frankrijk wel was. Meer informatie over Single Shot Cinema via http://www.singleshotcinema.com/ .

De kracht van Stand van de Sterren schuilt in de verschillende onderlinge relaties binnen één gezin. Rumidjah is verantwoordelijk voor Bakti die Tari moet opvoeden terwijl hij zijn zoon wijsmaakt dat hij toch echt voor de islam moet kiezen. Ondertussen toont Helmrich de moeizame relatie van Bakti met Sri. Het Single Shot Cinema-principe laat de kijker op de karakters kleven en heeft vooral een nut in scènes waarbij karakters in conflict met elkaar zijn. Maar hoe relateert dit principe zich bijvoorbeeld tot de scène waarin een kakkerlakkenplaag het gezin Sjamsudin teistert? Hier grijpt Helmrich het principe van match cutting aan om een continuïteit tussen shots te krijgen. Een shot van een kakkerlak in een bak met eten gevolgd door de vrouw die haar kind voert. Film blijft tenslotte de aaneenschakeling van shots waarbinnen het Single Shot Cinema-principe altijd een stijlmiddel is.

Conclusie
Stand van de Sterren is vooral een observationele documentaire die een inkijk in een familie binnen een veranderd Indonesïe geeft zonder gebruik te maken van interviews en voice over, en is als openingsfilm van het IDFA 2010 zoals een goed ontbijt dat voor een mooie dag is.