Temidden van alle nieuwe documentaires kijkt het IDFA dit jaar ook 100 jaar terug, met documentaires uit de Eerste Wereldoorlog. En dat levert verrassend uiteenlopende beelden op.
Volgend jaar is het precies 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak (1914-1918). Dit zal in Europa natuurlijk groot worden herdacht met talloze bijeenkomsten, toespraken en kransleggingen. Maar op filmgebied gebeurt er wat bijzonders. Vanuit de Europese Unie is er een speciaal project opgestart waarbij 21 Europese filmarchieven documentaires en films die in die tijd zijn gemaakt op een website zetten, zodat iedereen ze streaming kan bekijken. De site is nog in opbouw en moet begin volgend jaar een kleine 700 uur aan film bieden. Daarvan komt een flink deel van het Amsterdamse filmmuseum EYE: zo'n 100 uur. Tijdens het IDFA werd er in EYE al een voorproefje gegeven met een aantal speciaal samengestelde filmprogramma's, waarbij de oude films werden gedraaid van 35 mm - maar dan wel mooi gerestaureerd.
Modderig
Dat de films niet alleen over loopgraven en marcherende legers hoeven te gaan, liet het programma Moving Tales from the Trencheswel zien. De curator die namens EYE dit project leidt, Elif Rongen-Kaynakci, liet een divers programma zien. Sterker nog: echte beelden van de oorlog en het front zijn schaars, omdat de toen grote en zware camera's weinig wendbaar waren en in het modderige oorlogsterrein zo wegzakten. Wat we wel te zien kregen, waren bijvoorbeeld beelden van een vliegshow van de toen zeer populaire Franse luchtacrobaat Pegoud (1913) of beelden van de Itailaanse plaats Rapallo waar ik de oorlog belangrijke verdragen zijn gesloten. Een bijzondere vondst was verder een filmpje uit Tarttu in Estland (wat onder de Duitse bezetting Dorpat heette) . Lang is gedacht dat het uit 1915 kwam, maar na onderzoek bleek dat het was gefilmd in 1918, tijdens de Duitse bezetting. Zelfs in Estland - dat ook meedoet aan het Europese WOI project - waren hier geen beelden van te vinden.
Frontlinie
Natuurlijk konden ook de bioscoopjournaals met berichten over de oorlog niet in het programma ontbreken. Ook hiervan staan er een aantal al online . Fascinerend waren de beelden van Lille uit 1917 . Deze stad lag slechts 8 kilometer van de toenmalige frontlinie, maar wat je ziet zijn rustige straten, opgeruimd puin en strak marcherende rijen soldaten. Een nog vreemdere film - nog niet online - was tot slot Der Magische Gürtel over de successen van de Duitse onderzeeboot U35. Drie kwartier lang zien we hoe dit Duitse oorlogsmiddel schepen laat zinken en de kapiteins als krijgsgevangene meeneemt. Wat we natuurlijk niet zien, zijn de tornadoschepen die de U-boten bestookten en soms ook tot zinken brachten. Het blijft Duitse propaganda.
Het IDFA laat met zulke programma's zien dat het meer is dan een festival van nieuwe geëngageerde of creatieve documentaires. De historische sensatie is met zulke archiefbeelden in alle festivaldrukte geweldig voelbaar.
