Van 19 tot en met 30 november vindt in Amsterdam het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) plaats, het grootste documentaire filmfestival ter wereld. In dit tweede verslag aandacht voor het Amerika na 9/11.
De aanslagen van 11 september 2001 waren niet alleen heftige gebeurtenissen, ook de gevolgen ervan waren zeer groot: oorlogen in Irak en Afghanistan, het aftappen van telefoon- en internetgegevens en een toename van de verdeeldheid, zowel internationaal als binnen de VS. Ook blijft het een dankbaar onderwerp voor documentairemakers.
Of Men and War ****
Regie: Laurent Bécue-Renard
De film opent met een quote uit het anti-oorlogsboek Im Westen nichts Neues van Erich Maria Remarque: “Wat zouden onze vaders doen, als we plotseling opstonden, voor hen kwamen staan en rekenschap vroegen?” Het boek kaartte de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog aan, waarbij vooral de effecten op de soldaten die het overleefden werden beschreven. Dat is precies wat Bécue-Renard ook doet inOf Men and War. Hierin volgen we een aantal militairen die een tijd in Irak hebben gediend, maar er beschadigd uit zijn gekomen. Ze zitten nu met PTSS (post traumatisch stress syndroom) in The Pathway Home, een militair opvanghuis in Californië.
We volgen de mannen zowel in groepssessies, alleen op hun kamer en thuis bij hun vrouw en kinderen. Omdat er over een periode van vijf jaar gefilmd is (tussen 2008 en 2013) zie je duidelijk hoe de personen zich ontwikkelen of juist weer struikelen over dezelfde problemen. De beladen verhalen die de mannen vertellen maken indruk en worden soms hard afgewisseld met de mooie momenten die ze als groep of in hun gezin hebben. Net als de grens tussen verdriet en vreugde voor de militairen soms heel dun is. Het geheel is zonder opsmuk gefilmd en het sentiment is op grote afstand gehouden. Hierdoor komt de moeizame verwerking van de oorlogstrauma's des te harder aan. In deze film geen oorlogsretoriek of politiek geruzie. Het laat vooral zien hoe oorlogservaringen nog jaren door kunnen werken en de levens van de militairen nog stevig in een houdgreep houdt.
Citizenfour **** 1/2
Regie: Laura Poitras
Eén van de gevolgen van 9/11 is het door overheden op ongekende schaal afluisteren van zijn bevolking, met Amerika en Engeland als onbetwiste koplopers. De National Security Agency (NSA) kon zijn aftapwerk lang in de relatieve luwte doen. Totdat Edward Snowden in 2013 een grote hoeveelheid materiaal naar buiten bracht, waarin dit werd aangetoond. Het verhaal is bekend: na publicaties in The Guardian en The New York Times moest Snowden onderduiken en belandde in Moskou waar hij ironisch genoeg onderdak kreeg van een regime dat niet erg begaan is met persvrijheid of vrijheid van meningsuiting.
Het bijzondere aanCitizenfouris dat dit verhaal echt van binnenuit en uit eerste hand wordt verteld. Laura Poitras was al een tijd bezig met het vermeende misbruik van persoonlijke gegevens door veiligheidsdiensten, toen ze anoniem werd benaderd door iemand die zich Citizenfour noemde. Citizen omdat in zijn ogen het burgerschap zeer belangrijk is, en nummer vier omdat hij hiermee volgens zichzelf in een traditie van klokkenluiders staat. Deze persoon bleek Snowden te zijn die over stapels bewijsmateriaal beschikte over massale afluisterpraktijken. Poitras weet met hem in contact te komen en filmt hem in een hotelkamer in Hong Kong, waar hij ook Glenn Greenwald van The Guardian uitgebreid spreekt.
Naast het feit dat het een unieke kijk dicht bij de bron is, isCitizenfourook nog eens opgezet als een spannende thriller. Niet alleen door wat er verteld wordt en door de persoonlijke gesprekken die worden gevoerd, maar ook doordat we in beeld de beveiligde chatschermen zien waarmee Laura met Snowden voor- en achteraf communiceerde. De effectieve montage laat zien dat je van een bekend gegeven alsnog een bloedstollend verhaal kan maken.
