Deze week gaat de Iraanse film A Separation in Nederland in première. Eerder dit jaar baarde deze film in Berlijn veel opzien. Niet alleen kreegt de film er de Gouden Beer voor beste film, maar ook werd de hele cast bekroond met de Zilveren Beer. Ter gelegenheid van World Cinema Amsterdam, waar A Separation deze week als openingsfilm draaide, sprak MovieSense redacteur Frank Witkam met de regisseur en scenarist van de film, Asghar Farhadi (AF) en actrice Sarina Farhadi (SF), tevens de dochter van Asghar. Zijn recensie is hier te vinden .
A Separation gaat over Nader (Peyman Moaadi) en Simin (Leila Hatami). Ze staan op het punt Iran, het land waar ze wonen, te verlaten als Nader besluit te blijven om op zijn demente vader te passen. Simin is vastbesloten weg te gaan en vraagt een echtscheiding aan. Hun 11-jarige dochter Termeh (Sarina Farhadi) blijft uiteindelijk bij haar vader, die na het vertrek van zijn echtgenote een jonge vrouw inhuurt om de zorg voor zijn vader over te nemen. Een complexe en moeizame relatie tussen al deze personen is het gevolg.
Asghar Farhadi
Waar kwam je inspiratie voor de film vandaan? Is de film autobiografisch?
AF: Het is geen autobiografisch scenario in de zin dat het mij letterlijk overkomen is, maar het gaat wel over de omstandigheden in de samenleving waar ik in leef. Wel zijn sommige onderdelen geïnspireerd op persoonlijke ervaringen. Zo heeft mijn relatie met mijn dochter overeenkomsten met die van Nader en zijn dochter. De relatie van Nader met zijn vader is weer gebaseerd op die van een familielid die dicht bij mij staat en zijn vader, die ook alzheimer heeft.
SF: De manier waarop Peyman (de acteur die Nader speelt) mij met mijn huiswerk helpt en lessen geeft, lijkt erg op hoe mijn vader dat doet.
De openingsscène is heel direct gefilmd, waarbij de kijker vanuit de stoel van de rechter naar Nader en Simin kijkt die op hun beurt recht in de camera kijken.
AF: Het belangrijkste aan deze scene is dat het de eerste vraag stelt van de film; waarom wil Simin het land verlaten en uit welke omstandigheden probeert ze te ontsnappen. De rest van de film toont vervolgens in wat voor gemoedstoestand ze is.
Het tweede belangrijke punt is dat de camera op de plek van de rechter staat, die de kijker dus uitnodigt om over ze te oordelen. De camera staat op gelijke afstand van de man en de vrouw en geeft dus geen voorkeur aan één van de twee.
Je komt heel dicht op de acteurs en filmt alles in handheld camerawerk, maar desondanks weet je toch neutraal te blijven.
AF: De reden dat ik zo dicht op de acteurs zit, is omdat ik de kijker de camera wil doen vergeten en deze onzichtbaar wil maken. Sommige shots zijn heel erg documentaire-achtig, waardoor je bijna vergeet dat de camera er is. Ook ben ik met deze film met de camera steeds dichter op de acteurs gaan zitten, terwijl ik in mijn vorige films veel meer wijde shots had. Maar bij het dichtbij komen wilde ik wel voorkomen dat ik één persoon dichterbij zou filmen dan de andere acteurs, en daarmee dus belangrijker zou maken dan de rest.
Je hebt een theater achtergrond, maar het acteerwerk van de acteurs is bijzonder naturel en helemaal niet theatraal.
AF: Andere mensen om mij heen die weten dat ik een theater achtergrond heb, zeggen dat ook altijd. Ze zijn verbaasd dat het acteerwerk in mijn films totaal niet overdreven is, maar meer als in het echte leven. Dankzij mijn ervaring in het theater leerde ik hoe ik met acteurs moest omgaan en hoe ik close met ze kon worden. Maar in plaats van op dezelfde manier met ze te gaan werken, liet ik ze veel ingetogener acteren. Wat ik ook nog geleerd heb van theater is dat je met lange repetitietijden veel leert over de binnenkant van een personage. Door voor het filmen veel te repeteren met de acteurs kwamen hun karakteristieken steeds beter naar voren waardoor ze langzaam het personage werden.
Asghar Farhadi en Sarina Farhadi (links) bij de uitreiking van de Gouden en Zilveren Beer in Berlijn
Hoe is het om geregisseerd te worden door je vader?
SF: Ik had mijn vader wel al eerder zien regisseren, maar dit was wel de eerste keer dat ik door hem zelf geregisseerd werd. De situatie is een beetje als één van je ouders je les geeft op school, wat soms wel lastig kan zijn. Toch denk ik dat mijn vader mij niet anders behandelde dan de andere acteurs, maar eerder nog strenger voor mij was dan de rest.
De film heet voluit Nader and Simin, a Separation en hun scheiding is de meest duidelijke in de film, maar er zijn nog meer scheidingen; die tussen de middenklasse en lagere klasse, de scheiding tussen man en vrouw...
AF: Toen ik klaar was met schrijven was ik me niet eens zo bewust van al deze scheidingen. Er is bijvoorbeeld ook de scheiding tussen vader en zoon, waarbij Nader en zijn vader niet meer met elkaar kunnen communiceren en volledig van elkaar gescheiden zijn. Dan is er de scheiding tussen Nader en Simin, de scheiding tussen moeder en dochter, de scheiding van de sociale klassen. De scheidingen laten zien dat iedereen geïsoleerd raakt en een enkel individu wordt. Voor het schrijven van het scenario schreef ik eerst een kort verhaal van 10 a 15 pagina's, waarbij er eigenlijk nog geen thema was. Toen ik dit verhaal terug las, ging ik bepaalde elementen benadrukken in het verhaal. Maar toen ik het ging herschrijven, wist ik dat scheiding in alle vormen het hoofdthema van de film zou gaan worden.
Sarina Farhadi
Net als in je eerdere film About Elly geef je langzaam steeds meer informatie die de situatie in de film - in tegenstelling tot de meeste films - alleen maar ingewikkelder maakt.
AF: Wanneer zich grote ongelukken voordoen of mensen zich in een crisis bevinden, is het voor hen meestal niet de tijd om grote beslissingen te nemen of over grote gebeurtenissen na te denken. Dit komt omdat wanneer je zo'n beslissing moet nemen, je meestal flink de tijd nodig hebt om erover na te denken. Als je vervolgens meerdere kleine beslissingen moet nemen, denk je er minder over na en verwacht dan niet dat deze kleine details later nog grote gevolgen kunnen hebben. Mensen verzinnen in zulke situaties vaak leugentjes om hun bestwil, maar in deze film zie je hoe deze kleine leugens enorme gevolgen kunnen hebben voor iemands leven.
Dit is de manier hoe ik drama creëer in mijn scripts. Kijkers kunnen denken dat een scene of dialoog uit de film niet belangrijk is, maar later zien ze dan hoe dit op het eind grote gevolgen heeft. Vervolgens zijn ze opeens geschokt en begrijpen ze niet meer hoe dit heeft kunnen gebeuren.
Termeh (Sarina Farhadi) is het karakter dat voor een hoop morele keuzes en vraagstukken staat en haar toekomst blijft tot het einde van de film onzeker.
AF: Er is het einde waar Termeh een beslissing moet nemen of ze bij haar vader of moeder wil blijven, maar het is eigenlijk een keuze tussen twee levensstijlen. De vader heeft een levensstijl van iemand die gelooft in stabiliteit en dat je iets gelijk moet oplossen. Maar de moeder heeft een andere aanpak, ze neigt meer naar verandering en bij een probleem gaat ze eerder op zoek naar de kern van het probleem maar kan daar ook voor weglopen. Dit zijn twee verschillende manieren van denken voor de toekomst waar Termeh over moet beslissen. Uiteindelijk is dit ook de centrale vraag van de film. Deze vraag tussen twee leefstijlen blijf ik ook mezelf stellen, al heb ik hier geen antwoorden op. Het antwoord zit daarom niet in de film, omdat het ook een vraag voor de kijker is.
Heb je al plannen voor een volgende film?
AF: Ik ben nu bezig met een script dat ik aan het einde van dit jaar af wil hebben, maar ik weet nog niet of ik het dan daadwerkelijk ga maken, of dat ik het aan een collega geef. Maar als ik tevreden ben met het eindresultaat ga ik het zeker maken.
Bent u niet bang voor censuur bij het maken van een volgende film? Sinds de revolutie van 2009/2010 lijken de omstandigheden nog moeilijker te zijn geworden. Kiarostami , een andere bekende Iraanse regisseur, is bijvoorbeeld al naar het buitenland gegaan om daar een film te maken. Ook werd de productie van uw film even stil gelegd door de Iraanse regering vanwege een speech die u gaf waarbij u uw collega Jafar Panahi, die vorig jaar werd opgepakt, steunde.
AF: Het is waar dat er op dit moment veel censuur is in Iran, maar omdat ik er in geboren ben weet ik hoe ik er mee om moet gaan. Maar als ik ouder wordt, heb ik er misschien geen zin meer in en wil ik gewoon de vrijheid hebben om te maken wat ik wil. Niet dat ik geen problemen heb met de censuur, maar ik heb nu nog de energie en motivatie om er tegen te vechten. Deze energie en motivatie heb ik later misschien niet meer. Het is dus mogelijk dat ik mijn volgende project in het buitenland ga maken, maar ik hou tegelijkertijd ook erg van Iran en de mensen, en het is de cultuur die ik het beste ken, waardoor ik het liefst films in Iran blijf maken.
