Culturele verschillen, discriminatie en racisme zijn belangrijke thema's in documentaires maar ook steeds meer in speelfil Wat zijn de beste multiculturele speelfilms van de laatste 25 jaar?
10 - Night on Earth (1991) van Jim Jarmusch
Dit vijfluik kun je eigenlijk geen muticulturele film noemen. We zien vijf nachtelijke taxiritten, gelijktijdig in Los Angelos, New York, Parijs, Rome en Helsinki. In het tweede deel probeert een opgefokte zwarte jongeman een taxi aan te houden. Hij wil naar Brooklyn. Eindelijk stopt er een, waarin een man afkomstig uit Oost Duitsland achter het stuur zit. Hij blijkt clown te zijn, niet te kunnen rijden en de weg in New York totaal niet te kennen. De zwarte man neemt het stuur over en sleept een rondzwervend nichtje de auto in. Beiden keren zich tegen een blanke buitenstaander die hiertegen protesteert. De culturele verschillen leveren komische en hilarische scènes op.
9 - Alleen Maar Nette Mensen (2012) van Lodewijk Crijns
In Zweden was erJalla! Jalla!, in EngelandBend it like Beckam, in DuitslandKebab Connection en in NederlandShouf Shouf Habibi en Het Schitzelparadijs. Allemaal films waarin op een komische manier over een immigrantengroep verteld wordt. InAlleen maar nette mensen - gebaseerd op de roman van Robert Vuijsje - worstelt een joodse jongen die op een Marokkaan lijkt, met zijn milieu en identiteit. Hij is op zoek naar een intellectuele negerin. Zo belandt hij in de Bijlmer. Crijns vertelt het verhaal met veel energie en vaart, in erg komische scenes, maar hij schuwt de schrijnenede kanten van het thema niet.
8 - Ae Fond Kiss (2004) van Ken Loach
In Glasgow vallen de Pakistaanse dj Casim en de Ierse Katholieke muzieklerares Roisin op elkaar. Een Romeo en Julia verhaal, zoals dat in veel multiculturele films verteld wordt. Maar Ken Loach doet dat zonder enige opsmuk, met een genuanveerde tekening van beider achtergrond. Ook in dit liefdesverhaal blijft hij trouw aan zijn sociaal-realistische stijl, waarin voor moralisme geen plaats is. Zoals in al zijn films gaat het ook hier om de beknotting van individuele verlangens door groepsbelangen, die in deze film wortelen in conservatieve katholieke opvattingen en de tradities van Pakistaanse immigranten.
7 - Rabat(2011) van Jim Taitmutu en Victor Ponten
Culturele diversiteit is in Nederland aanvankelijk vooral gethematiseerd in filmkomedies.Kicks (2007) was al meer serieus drama. InSnackbar (2012) filmt Meral Uslu indringend een groepje klierende Marokkaanse hangjongeren op een klein stukje straat voor een snackbar.Rabatlijkt de integratiediscussie enigszins voorbij te zijn. In deze roadmovie vertellen de makers een aanstekelijk verhaal over een Tunesische en twee Marokkaanse jongens die de oude taxi van de vader van één van hen naar Marokko brengen. De tocht is ook een innerlijke reis naar hun wortels en een bezinning op hun toekomst. In die zin universeler dan multiculturele roadmovies alsHitte Harra enDunya enDesi (in Marokko).
6 - La Haine (1995) van Matthieu Kassowitz
Een bijna profetische film over de problematische banlieues rondom Parijs. In de feel good movieIntouchables - die niet in deze toptien voorkomt - zien we deze buitenwijken in een paar ondergeschikte scènes. Kassowitz toont ze ons in zwart-wit en vanuit het perspectief van een joodse, een Arabische en een Afrikaanse jongen. Een vriend van hen is door toedoen van de politie zwaar gewond in een ziekenhuis beland. Daarop breken nachtelijke rellen uit. De joodse jongen bemachtigt een revolver van een poltieagent, dat hij dreigt te gaan gebruiken wanneer hun vriend overlijdt. De film beslaat 24 uur, waarin we de drie vrienden volgen door de troosteloze buitenwijken. Elk heeft zijn eigenaardigheden, maar wat ze gemeen hebben is hun haat tegen de als racistisch afgeschilderde politie.
5 - Gegen die Wand (2004) van Fatih Akin
Dit liefdesdrama gaat over twee Turkse Duitsers, die worstelen met hun culturele wortels. Cahit, begin veertig, en Sibel, begin twintig, ontmoeten elkaar in een kliniek, waar ze zijn beland na een mislukte zelfmoordpoging. De alcoholist Cahit is een verlopen punker en glazenophaler in Hamburg en rijdt - treurend om zijn verloren vrouw - tegen een muur. Sibel probeert te ontkomen aan het keurslijf van haar traditioneel Turkse familie. De laatste verleidt de eerste ertoe een schijnhuwelijk aan te gaan, voor haar het redmiddel om te ontsnappen. Als beiden toch verliefd worden op elkaar, ontwikkelt zich een noodlotsdrama op de tonen van heftige muziek (westerse punk tegenover traditionele Turkse liefdesliederen). De westerse zakelijkheid van de hoofdfiguren eindigt in een oosterse tragedie.
4 - Entre les murs (2008) van Laurent Cantet
Plaats van handeling is een multiculturele school in Parijs, vooral de mentor klas van de leraar Frans. Buiten deze muren komen we niet. De film oogt als een documentaire, waarin we een schooljaar van een klas en zijn leraar meemaken. De leerlingen spelen echter niet zichzelf maar acteren op basis van (in de roman) bedachte rollen en improvisaties. Bovendien is er een minimale plot, waarin de leraar zijn leerlingen tamelijk vrijlaat maar ook met hen in conflict komt. We zien niet de geidealiseerde docent vanDead Poets Society noch het rustieke plattelandsschooltje vanEtre et Avoir. We zitten als kijker bovenop de groepsprocessen in een zwarte school anno nu. Cantet en zijn naturel acterende cast kregen er de Gouden Palm voor.
3 - La journée de la jupe (2008) van Jean-Paul Lillenfeld
De arena is ook hier een zwarte school maar nu diep in de banlieues van Parijs. Hier geen goed willende leraar maar een door het lint gaande lerares Frans die haar klas in gijzeling neemt met het pistool van één van haar leerlingen. Een bijzondere verfilming, vooral vanwege de rol van Isabelle Adjani en de politiek niet correcte inhoud. Tijdens de gijzeling (de rest van de school en de politie heeft zich buiten het gebouw verzameld) zegt de lerares, die principieel niet een broek maar een rok draagt, haar leerlingen onomwonden de waarheid. Ze verwijt hen seksisme, religieuze onverdraagzaamheid en antisemitisme. Ze neemt het op voor de meisjes die in haar ogen onderdrukt worden en ze pleit voor de instelling van een landelijke 'rokjesdag'. Een deprimerende maar wel realistische film.
2 - Crash(2004) van Paul Haggis
In 36 uur kruisen in Los Angeles personages van heel verschillende komaf (blank, zwart, Aziatisch, Latino) elkaars leven. Als gevolg van vooroordelen, racisme, discriminatie en achterdocht komen ze letterlijk en figuurlijk met elkaar in botsing. Het zijn confrontaties met dramatische gevolgen. Haggis heeft de verhaallijnen via een mozaïekfilm knap door elkaar heen gemonteerd. Bovendien speelt hij met genreverwachtingen: nu eens lijken we ons te bevinden in een politiefilm, dan weer in een sociaal drama. Nergens kiest hij partij. Of het nu gaat om een blanke officier van justitie, een Mexicaanse slotenmaker, een Iraanse winkelier of een zwarte politie-inspecteur, de klootzakken hebben menselijke trekjes en omgekeerd. De film won ook op het hoogste niveau prijzen, namelijk Oscars voor de beste film, beste scenario en beste montage.
1 - Play(2011) van Ruben Ostlund
We volgen een groepje van vijf Zweedse jongens van Afrikaanse origine dat hun prooi, een Chinees Zweedse en twee autochtone Zweedse jongens, observeert, aanspreekt, intimideert, meevoert en tenslotte leegschudt. Niemand grijpt in. Wanneer later de vaders van de Zweedse jongens één van de zwarte jongens verantwoordelijk stellen, komen twee vrouwen tussenbeide, betichten de vaders van discriminatie en willen daarvan aangifte doen. Ostlund doorbreekt bestaande patronen van (voor)oordelen op basis van kleur en ras. Dat doet hij met prachtige cinema en een intrigerend verhaal, gebaseerd op de werkelijkheid. Hij spreekt geen oordeel uit maar laat de kijker getuige zijn van een fascinerend spel van groepsprocessen.
