MovieScene redacteur Frank Witkam sprak met Fujiwara Toshi over zijn filmNo Man's Zonedie nu te zien is op het IDFA. De film kreeg eerder al een vier sterren recensie van ons. De regisseur was niet op het festival - niet heel gek na vertoningen op tientallen festivals over de hele wereld - maar wel had hij via Skype tijd voor een interview.
Hoe makkelijk was het in het gebied te komen en er er te filmen?
Het was tijdens het draaien nog niet illegaal. Er was wel politiecontrole, maar ze mochten mensen destijds nog niet tegen houden. Ze mochten alleen mensen adviseren het gebied niet te betreden. De politie van andere provincies ging zich er ook mee bemoeien en probeerde ons tegen te houden, maar de lokale politie liet ons er wel in. Het hielp ook dat we met een kleine crew van slechts drie man filmden.
De film begint met een prachtig lang shot waarin slechts verwoesting te zien is. Hoe film je zoiets?
Ik moet dat shot volledig aan mijn cameraman toeschrijven. Hij maakte het eerst met een wijde lens, maar ik vroeg hem een lange lens te gebruiken om het meer close-up in beeld te krijgen, al wilde hij dit eerst niet doen. Het was ontzettend moeilijk voor hem, maar juist omdat hij zich er zo ongemakkelijk bij voelde wilde ik dat hij het shot maakte. Als hij er zich op zijn gemak bij zou hebben gevoeld, had ik hem niet gevraagd het shot te maken want dan was het een heel ander shot geworden.
Je voelt inderdaad de aarzeling en het ongemak in zijn beweging en kadrering.
Hij vertelde later op het film festival in Berlijn dat hij bang was dat hij per ongelijk een lijk zou filmen.
Hoe reageerden mensen op je toen je ze wilde filmen zo kort na de ramp?
Niemand had er eigenlijk problemen mee en we hebben slechts één iemand uit de film gesneden. Iedereen die in de film zit hebben we slechts één keer gefilmd. De gehele film is in slechts tien dagen gedraaid.
Ben je alweer terug geweest naar het gebied?
Ja, een paar keer al. Wel is het nu iets moeilijker om binnen te komen, omdat er meer controle is. Volgende maand gaan we er weer heen.
Veel mensen zijn op dit moment erg depressief en er zijn veel zelfmoorden. Dit komt omdat de authoriteiten nog geen beslissingen hebben genomen over de toekomst. Ze hebben dit met 5 jaar uitgesteld, en de mensen moeten maar wachten. Met een aantal mensen uit de film heb ik nog veel contact. Veel van hen zullen ook in het vervolg voorkomen.
Er komt dus een vervolg?
We zijn al begonnen met draaien. Ik ben vandaag daarvandaan terug gekomen. Het was de keuze op het IDFA aanwezig te zijn of hier mee aan de slag te gaan. Ik koos voor het laatste.
Is er veel veranderd voor de mensen daar? Worden mensen nog steeds in centra opgevangen?
Er is weinig fundamenteel veranderd. De overheid vind het niet belangrijk genoeg. Op een bevolking van 120 miljoen mensen is een aantal van 110.000 makkelijk om te negeren. Er wordt nauwelijks meer over gepraat, zowel door politici als door mensen op straat. Men vergeet het liever.
Hier hoor je er ook nog weinig over in de media.
Dat is de aard van journalistiek en het nieuws, omdat er niet echt iets nieuws gebeurt. Maar het is ook typisch voor de mensen in Japan om het te vergeten. Er zijn geen grote demonstraties meer zoals in het begin. We wachten nu op de nieuwe verkiezingen die in december weer plaats zullen vinden. Maar wat we gaan doen aan de schade van de aardbevingen en de gevolgen? Hier wordt helemaal niet over gesproken.
Waarom wordt hier niet over gepraat denk je?
Omdat het stoppen van kernenergie niet zo simpel is. Het gaat verder dan slechts politieke beslissingen, het gaat ook over hoe we energie gebruiken. Weinig mensen willen hier over praten. Ik woon in Tokyo, en het is typerend dat de energie van de kerncentrale in Fukushima naar Tokyo gaat. Dat is één van de dingen die men in Tokyo liever niet toe geeft, omdat ze deels verantwoordelijk zijn. Men staat er niet bij stil dat ze zo ontzettend veel energie gebruiken.
Denk je dat je met je film iets aan de situatie kunt veranderen?
We hebben de film nog maar weinig vertoond in Japan. Eerst aan de mensen in Fukushima, die de film goed vonden. In Tokyo was de ontvangst juist erg gemengd. Sommige mensen vonden dat ik ze beschuldigde. Terwijl ik juist vragen wilde stellen over onze levenswijze. Ik vind het niet logisch om door te gaan met de enorme energieconsumptie. Als ik bijvoorbeeld een metrostatiuion uitloop, staan er vijf enorme televisieschermen aan. Is dat nou echt nodig? Ik denk het niet. Ook zijn we niet eens een Christelijk land, maar we hebben wel overal kerstverlichting branden.
Hoop je dat je film meer debat veroorzaakt?
Ik denk niet dat een film zo krachtig kan zijn.
Niet zoals de Japanse documentaires uit de jaren '70 van Tsuchimoto, Ogawa of Hara? Toen er op grote schaal demonstraties plaats vonden in Japan?
Zelfs die films hebben niet zo'n grote invloed gehad destijds. Ik heb een paar jaar geleden een film gemaakt over Tsuchimoto (Minamata, the Victims and Their World), maar weinig mensen van de generatie van mijn ouders kenden hem of zijn werk. Ze hadden het destijds te druk met werk om er aandacht aan te schenken. Het waren geweldige films maar ze hebben nooit een groot publiek bereikt. Mijn producer is daarom wel druk bezig meer screenings vanNo Man's Zonein Japan te organiseren.
Kun je wat meer vertellen over het vervolg dat je aan het maken bent? Gaat het over wat er gebeurd is sindsdien?
Het probleem is juist dat er niets veranderd is. De film zal zich afspelen over een tijdsperiode van een jaar. We filmen alle vier de seizoenen. Maar aangezienNo Man's Zoneslechts in tien dagen gedraaid was, wil ik nu over een langere periode draaien. Het wordt een heel ander soort film. De ironie zal zijn dat de seizoenen veranderen, maar de situatie in het gebied niet. Ook zal het vervolg directer zijn, minder abstract danNo Man's Zone.Dit wil ik doen omdat de regering zelfs na een jaar niets gedaan heeft en ook de mensen in Japan dit feit begint te vergeten. Het is makkelijk voor zo'n grote groep mensen in een land zo'n kleine minderheid te negeren. Ik vind het schaamteloos, dat we niet eens voor zo'n kleine groep mensen kunnen zorgen. Waarom zouden we als we dit niet eens kunnen als land moeten blijven bestaan?
