Verdwijnen margeculturen van televisie en uit de bioscoop?
Als je denkt aan Afro-Amerikaanse films, dan kom je al snel uit bij Spike Lee. Een filmmaker die metDo The Right Thing en in mindere mateSummer Of Sameen uitstekende doorsnede geeft van de Afro-Amerikaanse samenleving in New York en de negatieve implicaties van raciale spanningen. Alhoewel Lee ook minder relevante films (Jungle Fever) maakte, lijkt hij de spreekbuis te zijn geweest van Afro-Amerikaans ongenoegen. Daar tegenover staat Bill Cosby die met zijnThe Cosby Shoween soort Barack Obama avant là lettre symboliseerde. In deze televisieserie werd het leven van een succesvolle familie geportretteerd. Raciale thematiek speelde wel degelijk een rol, maar trad niet zoals bij Lee prominent op de voorgrond. Alsof de succesvolle Afro-Amerikaan op dat niveau de strijd tegen racisme lijkt te zijn ontstegen. Cosby en Lee zijn creatieve geesten die een stem geven aan een etnische minderheid die eigenlijk pas sinds de jaren zestig (Martin Luther King, Malcolm X) publiekelijk ‘mag’ mee praten over kunst, cultuur en politiek.
Blaxploitation
Daardoor is de geschiedenis van Afro-Amerikaanse film- en televisiemakers relatief jong. Eigenlijk begon de participatie van jonge Afro-Amerikaanse filmmakers, televisiemakers en publiek aan het einde van de jaren zestig met deblaxploitationfilms van cineasten als Melvin Van Peebles (Sweet Sweetback’s Baadasssss Song).* Afro-Amerikanen kregen in deze crisistijd (1967-1975) de mogelijkheid om de bedroevend lege bioscoopzalen te vullen met hun vaak vernieuwende werk. Artiesten als Van Peebles waren provocerend en doorboorden net als blanke tegenhangers als John Waters (Pink Flamingos) een grote reeks taboes. Hierdoor wordt de Afro-Amerikaanse gemeenschap wel eens de titel ‘redder van Hollywood’ toegedicht. Toen de gloriedagen van Hollywood al lang en wel voorbij waren, en de filmmaatschappijen (mede door het verbod op block booking etc.**) zichzelf moesten vernieuwen, hielp de zwarte bevolking een handje door de omzet te verhogen. Ergo, de teloorgang van Hollywood werkte als een katalysator en had een emanciperende functie. Er kwam (tijdelijk) meer ruimte voor het uitbeelden van etnische minderheden (en ook homoseksualiteit).
Stramien
Die emancipatie lijkt vandaag de dag niet helemaal te zijn doorgewerkt. Ten eerste is Hollywood slachtoffer van haar eigen stramien, met de exemplarische aankondiging afgelopen maand dat er een remake zal verschijnen van het zeventien jaar geleden verschenenI Know What You Did Last Summer. Filmproducenten hanteren een risicoloos beleid waarin artistiek verantwoorde producties minder interesse genieten. Ook Netflix ondervindt hier de problemen van en verwijdert (mondjesmaat welteverstaan) kleine arthousefilms uit haar catalogus. De aankoop van de rechten staat in geen verhouding tot het weinige gebruik van die films door Netflix abonnees. Margeproducties (waarin minderheden centraal staan in welke hoedanigheid dan ook) worden hierdoor hoogdrempelig. Voor het algemene publiek wordt het moeilijker om werkelijk kennis te nemen van ‘de ander’. Amerikaanse televisie draagt hier ook aan bij. Series alsHow I Met Your Motherbesteden tussen neus en lippen door aandacht aan homoseksualiteit. Daarentegen bestond de serie uit een volledig blanke cast. Maar misschien is dat wel beter dan het toevoegen van een plichtmatige neger, zoals dat in zoveel series gebeurt (King Of Queens).***
The Fast And The Furious
Uiteindelijk kan wel gesteld worden dat film conservatiever is dan televisie, zeker nu in de Verenigde Staten het latinopubliek in opkomst is. En dat is een publiek dat voornamelijk bestaat uit katholieken. Ze hebben een moeizame verhouding met rassenemancipatie en homoseksualiteit. De margeproducties worden mede dankzij deze ontwikkeling nog ontoegankelijker, aangezien filmproducenten het niet is ontgaan dat de latino’s onderdeel zijn van het succes van films alsThe Fast And Furious. Filmproducenten richten zich zodoende dus op deze etnische minderheid. En dit gedeelte van het Amerikaanse publiek is groeiende, en verdrukt als het ware de belangen van het margepubliek vanwege haar homogene karakter. Wellicht is Tyler Perry wel het meest significante tegenargument van deze beweging, aangezien zijn werk volop publiek trekt. Perry’s films zijn echter weinig virtuoos en bovenal weer bijna uitsluitend gericht op het Afro-Amerikaanse publiek, in tegenstelling tot het werk van cineasten als Lee en John Singleton.
Clinton
We weten dat emancipatie een conjuncturele beweging is. Onder de conservatieve president Ronald Reagan was er minder aandacht voor de rechten van minderheden, dan onder de ‘liberale’ Bill Clinton.**** Desalniettemin is het treurig dat er voor het eerst (op NBC, onder Clinton) pas echt ruimte kwam voor uitgediepte dramatische personages op televisie in 1993.Homicide: Life On The Streethad met Andre Braugher, Clark Johnson en Yaphet Kotto een ijzersterke cast met drie Afro-Amerikanen, met de verpauperde stad Baltimore als toneel. Baltimore werd en wordt bewoond door een grote Afro-Amerikaanse meerderheid en werd verpest door drugshandel. Als gevolg hiervan kent en kende de stad een ziekelijk hoog aantal moorden per jaar. Diezelfde stad lijkt dankzij scenaristen als David Simon (blank) één van de springplanken voor Afro-Amerikaanse acteurs te zijn (geweest). Sommige afleveringen vanHomicide lijken een opmaat naar het nog briljantereThe Wire, en tussendoor was David Simon tevens scenarist bijThe Corner, een miniserie met de focus op de drugsproblematiek in Baltimore. En wie komt er nog meer uit Baltimore? Jawel, John Waters.***** Blijkbaar kan er op de puinhopen van een getroubleerde stad veel kunstzinnigs worden gebrouwd.
Compton
Maar dan die andere stad, waar rijk en arm langs elkaar heen leeft. Los Angeles kent met Malibu prachtige villa’s en met Compton verpauperde pleintjes. Veel inwoners van het overwegend zwarte Compton hebben de Californische kust nog nooit gezien. Ook hier heerst in de achterstandswijken een grote drugsproblematiek. Bendes zwaaien de scepter, en de dood tiert welig. Tegen deze achtergrond maakte John SingletonBoyz N The Hooden werden Ice Cube, Dr. Dre, Easy E en Mc Ren beroemd met hun band NWA (Niggaz Wit Attitudes). In deze beruchte wijk van Los Angeles verscheen de afgelopen maand de televisieserieBlack Jesus op het Amerikaanse Adult Swim tv-kanaal. De torenhoge Gerald Johnson speelt de Messias in CPT (Compton). Gekleed in gewaad oreert hij over vergiffenis. Die zelfspot doet denken aan de Ierse komedieserieFather Ted. Wellicht heeft de (Afro-Amerikaanse) scenarioschrijver Aaron McGruder daar zijn inspiratie vandaan. Alhoewel de cast uitsluitend uit zwarte acteurs bestaat, gaat de incrowddeze komedie zeker waarderen.
Urban Film Festival
Ook een nieuwe generatie filmmakers besteedt aandacht aan de identiteit van de Afro-Amerikaan. Ryan Johnson deed met zijnFruitvale Station een duit in het zakje, en het NederlandseUrban Film Festival is het bewijs dat zwarte film leeft. Tegelijkertijd is het curieus dat er voor minderheden een eigen festival ingericht moet worden. Wellicht komt dat doordat reguliere festivals toch nog te weinig aandacht hebben voor margeproducties? Eigenlijk zouden producenten, distributeurs en filmmakers meer aandacht moeten hebben voor de marge. Dat is duidelijk een kwestie van geld en tevens een open deur. Het zou mooi zijn als alle margeculturen goed vertegenwoordigd zouden zijn, op televisie en in de bioscoop.
* Blaxploitation films waren producties die werden gemaakt voor de zwarte (onderklasse) gemeenschap. Deze rauwe films werden echter opgepikt door een breder publiek.
** Dat had onder andere te maken met de opkomst van televisie, en rechterlijke uitspraken aangaande filmproductiebedrijven. Ze hadden van de productie van de film tot de distributie en bioscopen in eigendom, en moesten afstand doen van hun monopoliepositie. Daarmee kwam ook een tijdelijk einde aan het zgn. block booking. Dit is een systeem waarbij een onafhankelijke bioscoop werd gedwongen een aantal films af te nemen. Als de boeker één film wilde, dan kreeg hij er twee middelmatige bij.
*** Het blijft bijzonder dat series die zich in New York afspelen (met een rijke Afro-Amerikaanse gemeenschap) toch vaak weinig aandacht hebben voor de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Kabelmaatschappijen als HBO, AMC en Showtime besteden wel degelijk aandacht aan de margecultuur. Maar dan wel tegen betaling.
**** Liberaal is een relatieve kwalificatie, aangezien Bill Clinton’s beleid vanuit Nederlands perspectief ook prima als rechts betiteld kan worden.
***** Waters speelt regelmatig een kleine rol inHomicide.
