Tijdens verblijf in het buitenland is het soms ook leuk om een filmpje te pakken. En al bieden bioscopen overal het geijkte aanbod, je gaat toch vooral ook om de sfeer een kijkje nemen in een vreemde cinema. Zo ook in de Oekraïne, een land waar de komende week nog een hoop over te doen is...
Culturele centra
Zoals veel cultuuruitingen die wij als westerlingen uit de voormalige Sovjetunie kennen, komen er een groot aantal uit wat wij nu satellietstaten noemen en dus niet uit Rusland. Op een rondleiding door de befaamde Dovzhenko filmstudio in Kiev passeren vele filmposters en props de revue die “ter lering en vermaak” in de verschillende culturele centra draaiden tijdens de hoogtijdagen van de voormalige wereldmacht. Die culturele centra vormen een apart hoofdstuk in de geschiedenis, waar ik bij toeval in het Pinchuk Art Center over leer. Een van de werken in dit museum is een korte documentaire film. Terwijl de bezoeker kijkt naar de wonderschone beelden van een verlaten gebouw in een van de vele middelgrote steden, verhaalt de voiceover over de ontstaansgeschiedenis en de bouw van het centrum. Onder architecten was kennelijk een prestigestrijd gaande over wie in welke stad een cultureel centrum mocht bouwen. Een deel van de centra, waar onder andere dus films werden vertoond, zijn nog steeds in gebruik, anderen staan leeg, klaar voor de sloop of hergebruik.
Oles Yanchuk (uiterst rechts) vertelt
Film Studio
Tijdens mijn bezoek aan Kiev staat ook een bezoek aan de fameuze Dovzhenko filmstudio op het programma. Oud regisseur (oa. Famine-33) en nu directeur van de filmstudio's Oles Yanchuk ontvangt de culturele delegatie in zijn kantoor. Aan de wand foto's van de man, als acteur in vroeger tijden, met hoogwaardigheidsbekleders, familie en met vrienden. De vale mint groene lamellen laten een zacht lentezonnetje door terwijl ik in een van de grote fauteuils wegzak. Eerst natuurlijk een rondje koffie en thee voor de gasten, gebaart Yanchuk. Met zichtbaar plezier deelt hij de binnengebrachte versnaperingen uit onder de aanwezigen. Hij heeft de uitstraling van en vriendelijke, doch strenge oom die al heel wat van de wereld heeft gezien. Als midden in het gesprek zijn telefoon gaat neemt hij op, bromt twee zinnen in het Oekraïens en hangt op zonder een antwoord af te wachten. Ondersteunt door een tolk vertelt oom Oles over de ontwikkelingen in de oude Sovjet filmindustrie en de hedendaagse rol van de studio. Vanaf 1928 zijn er twaalfhonderd films opgenomen in de naar Aleksandr Dovzhenko vernoemde studio. Op het moment schiet men er nog steeds zo'n drie films per jaar, niet slecht voor een land in crisis. En over die crisis gesproken: de directeur merkt terecht op dat het lastig is om te reflecteren op een crisis waar een bevolking middenin zit. Er zullen dus pas films over gemaakt kunnen worden als er weer vrede is denkt hij. Wel ondersteunde het instituut uiteraard tijdens de Maidan revolutie verschillende documentairemakers in hun werk.
Shadows of forgotten ancestors
Na het gesprek en een korte rondleiding door de studio en het aangrenzende filmmuseum neem ik plaats in een geïmproviseerde filmzaal voor een screening van de klassieker Shadows of forgotten ancestors. De in 1965 deels in de Dovzhenko studio's geschoten film werd in de Sovjettijd al verboden omdat hij tegen de partijrichtlijnen in zou gegaan zijn. En inderdaad, deze “Romeo & Julia in de Karpaten” heeft Oekraïens als voertaal en is een lofzang op het harde rurale leven in de streek. De film is een aanrader voor alle art house liefhebbers en ik weet zeker dat Quentin Tarantino hem met een dikke joint achter de kiezen heeft zitten kijken toen hij nog in een videotheek in Californië werkte. Actrice Larisa Kadochnikova (Maritsjka) heeft menig jongenshart sneller doen kloppen toen de film uitkwam, kan ik niet helpen te denken tijdens de voorstelling. De film is een zevenennegentig minuten durende kakofonie aan kleuren, geluiden een natuur shots. Ook Alejandro Jodorowsky - die acht jaar later The Holy Mountain zou uitbrengen – moet deze film gezien hebben. Regisseur Sergej Paradzjanov heeft in 1965 (drie jaar voor de summer of love uitbrak in zonnig San Francisco) de tijdsgeest die aanstaande was feilloos aangevoeld. Psychedelisch avant la lettre dus deze film, waarvan bepaalde scenes dagen later nog op mijn netvlies branden.
De auteur reisde op uitnodiging van het Ukraine Crisis Media Center, dat geen voorwaarden heeft gesteld aan de inhoud en geen inzage in het artikel heeft gehad.