Regiseur Ismaël Ferroukhi was recent in Nederland voor de promotie van zijn nieuwste film Les Hommes Libres. MovieSense sprak met hem.
Les Hommes Libres is de tweede film van de Frans-Marokkaanse regisseur Ismaël Ferroukhi. Het vertelt het verhaal van een Algerijnse immigrant in Parijs gedurende de Tweede Wereldoorlog. Door zijn vriendschap met een Joodse man besluit hij bij het Franse verzet te gaan. De titel Les Hommes Libres slaat op de Algerijnen die Frankrijk wilden bevrijden van de Duitse bezetting om vervolgens te strijden voor een onafhankelijk Algerije, zonder Franse inmenging.
MovieSense redacteur Omar Larabi sprak met regisseur Ferroukhi bij de Nederlandse premiere in Amsterdam.
Na het zien van de film lijkt uw grootste drijfveer het teruggeven van het gezicht van Noord-Afrikaanse verzetsstrijders in Parijs gedurende de Tweede Wereldoorlog te zijn.
Dat klopt. De film is een hommage aan de mensen die vochten en de individuen die onzichtbaar waren en zijn. Dit verhaal is lang verborgen gebleven.
U heeft de - in sommige kringen controversiële - historicus Benjamin Stora als adviseur gebruikt. Ervoer Stora deze samenwerking als prettig?.
Ja. Stora heeft dertig jaar ervaring met onderzoek naar deze mensen en de relatie tussen Frankrijk en Noord-Afrika. Daardoor kent hij de geschiedenis erg goed. Ik heb veel aan hem gehad, hij heeft me talloze documenten aangeraden, samen met Pascal Pautremat, die bekend staat om zijn jarenlange onderzoek naar de verhouding tussen de Islam en Frankrijk.
In een interview met u over Le Grand Voyage (Ferroukhi's debuut uit 2004) zei u dat het zes jaar kostte om die film te maken. Was dat ook bij uw nieuwste film het geval?
Allereerst moest ik voor Les Hommes Libres het nodige onderzoek doen waar ik anderhalf jaar aan kwijt was. Daarna begon de moeizame zoektocht naar investeerders. Sommige mensen in de filmwereld hadden er geen belang bij dat deze film werd gemaakt en wilden de terugkeer van dit historische verhaal het liefst zo lang mogelijk onbekend houden. Gelukkig heeft mijn procuent Fabienne Vonier voor mij gevochten. Uiteindelijk kregen we net genoeg geld om de film te maken.
U gebruikte een paleis in Rabbat als achtergrond van de Parijse moskee, omdat u daar niet mocht filmen. Is die Parijse moskee in werkelijkheid ook zo rijk aan ornamenten als het paleis in Marokko waar u gedraaid heeft?
De Parijse moskee kent dezelfde architectuur en is ook gebouwd door een Marokkaanse kunstenaar. Toen we hoorden dat we niet mochten filmen in deze moskee, moesten we naar een andere plek uitwijken. In Frankrijk is echter niet zo'n moskee te vinden. Ook konden we geen moskee nabouwen. Ik heb daarna diverse plekken in Marokko bezocht. Het paleis in Rabbat had als enige dezelfde lichtval en stijl als de moskee in Parijs. Dat was een enorme opluchting, er viel echt een last van mijn schouders.
Le Grand Voyage werd niet in de Arabische wereld vertoond. Heeft u al enig idee of dat nu wel het geval is en in welke landen uw nieuwe film te zien zal zijn?
De film zal in ieder geval in Frankrijk, Zwitserland, België en Nederland te zien zijn. Ook in Amerika, Canada en Engeland zal hij de nodige aandacht krijgen. En in tegenstelling tot de vorige keer zal de film gedistribueerd worden in Algerije en Marokko, waarmee hij dus te zien is in de Arabische wereld.
Beschouwt u de film als een proloog op die andere oorlog die zou volgen, de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog?
Ik beschrijf inderdaad het begin van die oorlog. Ik wilde mensen laten zien die op een dag wakker werden, hun ogen openden en kozen om voor de vrijheid te vechten. Dat was allereerst de vrijheid in Frankrijk en daarna de vrijheid in Noord-Afrika. Dit was voor mij van wezenlijk belang, omdat deze mensen de eerste strijders waren die betrokken waren bij het Franse verzet. Na de Tweede Wereldoorlog sloeg de vonk echt over bij Sétif [een Algerijnse plaats waar de Fransen op 8 mei 1945 roekeloos op Algerijnen schoten] dat als katalysator diende voor de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog. Sétif wordt hiervoor vaak als de eerste vonk beschouwd, terwijl men dan het verhaal over het verzetsverhaal in de Tweede Wereldoorlog vergeet.
U zei na Le Grand Voyage dat die film geen politieke film was maar juist de vermenselijking van de moslims wilde belichten. Les Hommes Libres lijkt dat wel te zijn door de gelijkenissen met straatrellen, de Irakoorlog en andere hedendaagse onderwerpen.
Mijn intentie was vooral een hommage te brengen aan de individuen. Geleidelijk vond ik ook andere inspiratiebronnen. Het is inderdaad een politieke film, ondanks het feit dat ik geen expliciete keuzes maak, maar slechts de werkelijkheid toon. Het was belangrijk voor mij als Franse moslim om te weten dat mijn spreekwoordelijke groot-grootvader in Parijs tegen het fascisme en voor de vrijheid vocht. Door dit verhaal te vertellen, kon ik hun waardigheid laten zien.
De acteur Tahar Rahim ( Un Prophète ) deed me denken aan een jonge naturelle Robert de Nero uit Martin Scorsese's Mean Streets . Hoe was het om met hem te werken?
Hij is een erg goede acteur, een type dat je niet vaak meer ziet. Ik kan zijn talent niet benoemen, maar hij heeft iets speciaals, iets sterks en krachtigs. Het was erg eenvoudig om met hem samen te werken, hij is menselijk en intelligent. Ik verlang nogal wat van de acteurs, ze mogen niet een te prominente rol in het verhaal spelen, ze moeten het karakter dienen, in tegenstelling tot hoofdrollen in actiefil Natuurlijk willen cineasten publiek trekken, maar het gaat hier niet om mijzelf, maar om de helden die worden geportretteerd in deze film. Ik vind dat deze film in scholen moet worden getoond vanwege het historische belang. Het verhaal dat een deel van het Franse verzet was ontsproten uit de communistische beweging, dat kennen de mensen wel. Dit nieuwe aspect toont gekoloniseerde onzichtbare personen die zonder identiteit voor de vrijheid vochten.
U filmde bij het amfitheater in Parijs en bij de metro. Was het moeilijk voor u als filmmaker om hiervoor vergunningen te krijgen?
Voor de metro? Nee dat was erg eenvoudig. Het was juist problematisch om de goede plekken in Parijs te vinden, omdat we geen set wilden bouwen. We zochten naar straten waarin de moderne tijd nog niet zijn intrede had gedaan en die het arme Frankrijk in 1942 konden belichamen. Toevalligerwijs zit dit metrostation vlakbij de moskee waar we niet mochten filmen. Ik was er blij mee, omdat ik dol ben op de ornamentiek, die enorm verschilt van de standaard metro-ingang in Parijs. Veel Parijzenaars vroegen zich dan ook af waar ik deze metro-ingang had gevonden.
Net zoals in uw vorige film Le Grand Voyage besteedt u ook in deze film veel aandacht aan de cinematografie, samen met uw cameraman Jérôme Alméras. Zo kreeg ik de indruk dat u de dialogen continu in close-up trachtte vast te leggen.
Ten eerste wilde ik de dialogen zo vastleggen, omdat ik niet perse de sets wilde tonen. Ten tweede wilde ik de personages opsluiten in hun shot en daarmee hun vrijheid beperken. Het is oorlog en ze zijn nu dankzij die bezetting niet vrij in hun handelen. Daarnaast is mijn film geen hommage aan die tijd, maar juist aan de verzetsstrijders die ik daardoor expliciet in beeld breng.
Acteur Mahmud Shallaby valt in deze film op door zijn ogen en zijn zangstem. Ik las alleen achteraf dat niet hij maar een bekende zanger zijn partijen heeft ingezongen.
Ik had een beeld bij een acteur die deze rol op zich zou kunnen nemen. Na een lange zoektocht kreeg ik zijn foto in mijn handen gedrukt en wist ik dat Shallaby de persoon was die Salem zou moeten vertolken. Ik werd echter gewaarschuwd dat Shallaby in Israël woont [hij is Palestijn] en geen Frans spreekt. Dat interesseerde me niet, ik wilde hem ontmoeten. Hij heeft iets indringends en gevoeligs, wat ik bij andere acteurs niet vond. Hij kon zichzelf verbinden met het personage Salem, vooral in de scenes waarin gezongen wordt.
Het oogt soms onwerkelijk dat in de film Salem blijft zingen in clubs ondanks zijn joodse achtergrond.
Hij wil een ster zijn. Het Joodse probleem interesseert hem niet, hij wil graag zingen en hiermee zijn leven veranderen.
De enige mensen die u helder portretteert, zijn de leden van de Gestapo die zwart/wit in beeld worden gebracht. Alle andere personages zijn veel ambivalenter en genuanceerder.
Zelfs de burgemeester bedient enerzijds de Duitsers en anderzijds zijn eigen belangen. We zien personen die geleidelijk veranderen, zoals Younes. Als kijker ga je in zijn hoofd zitten. En ja, de Gestapo is pikzwart.
Religie lijkt niet relevant in deze film, het gaat juist over menselijkheid en tolerantie. Staat uw film daarmee haaks op de politiek van Sarkozy (de huidige president van Frankrijk)?
Ja precies, deze film toont wat mensen in bepaalde situaties voor elkaar kunnen betekenen. Ze vechten ondanks onderlinge verschillende voor hetzelfde doel.
Draagt de vrijheid die u als schrijver en regisseur heeft bij aan de coherentie van de film? U heeft immers zelf alle keuzes gemaakt en bent daarmee verantwoordelijk voor de cinematografie en de muziek.
Die vrijheid is zeker belangrijk. Ik wil overal dezelfde tinten in terug zien, in de sets, kostuums en de acteurs. Ik wil geen elementen zien die geen band hebben met de film. Tijdens het schrijven dacht ik bijvoorbeeld aan de trompet die een prominente rol in de muziek zou kunnen spelen, Ammar, die de muziek heeft gemaakt, wees me op een trompettist genaamd Ibrahim Maalouf. Hij heeft mooie trompetstukken voor deze film gemaakt
De actrice Lubna Azabal [Leila] speelt een onverschrokken rol.
Ja, ze is een geweldige actrice, echt een topactrice. Ze speelt een hommage aan alle vrouwen. Ze is een fictief karakter dat ik heb geschreven voor de actieve vrouwen in verschillende oorlogen.
Tijdens de uitkomst van Le Grand Voyage meldde u in interviews dat die film toen wellicht uw laatste zou kunnen zijn omdat het steeds moeilijker wordt om investeerders te vinden. Geldt dit nu weer?
Dat weet ik nu niet, ik kan dat in ieder geval niet nog een keer zeggen, haha! Mijn werk is gebaseerd op een verlangen. Als iets in me opkomt, dan ga ik schrijven. Ik ben geïnteresseerd in veel aspecten van het leven. Natuurlijk hoop ik niet dat dit mijn laatste film is.
Zou u met een nieuwe film in dezelfde context blijven?
Ik zou zeker een film maken binnen dezelfde achtergrond, al kan ik daar nu geen uitspraken over doen. Verwacht in ieder geval een film die gaat over de verbintenis tussen mensen, dat is mijn thema. Je moet alleen blijven vechten voor het geld.
Les Hommes Libres is vanaf 17 november in de bioscoop te zien. De recensie is hier te vinden .
