3D films: Uitleg, geschiedenis en toekomst

Is een 3D-film hetzelfde als een 3D computeranimatie? Waarom is 3D op je tv anders dan in de bios? Krijg je geen hoofdpijn van het kijken naar 3D?

Er bestaat nog veel onduidelijk over 3D-films nu er een nieuwe opkomst is. Veel mensen herinneren zich de rood-groene brilletjes nog die gebruikt werden om 3D-films te kijken. Deze techniek is ondertussen flink verouderd. De nieuwe brillen zien er soms uit als hippe zonnebrillen met bruin getinte glazen en door een nieuwe techniek zijn de filmbeelden vele malen scherper en behoren kleurvervaging en andere ongemakken tot het verleden. In dit artikel gaan we er dieper op in en kijken we ook naar de geschieden en toekomst van 3D-fil

Met 3D-films worden stereoscopische films bedoeld. Oftewel, films die je met een bril op kijkt waardoor er diepte ontstaat, zoals de mens die ook ziet in het echte leven. De illusie kan worden gewekt dat voorwerpen uit het bioscoopscherm richting de kijker komen.

De eerste computeranimatie films werden vaak 3D-films genoemd. Dit omdat de figuren driedimensionaal zijn, tenminste in de computer, want uiteindelijk is alles op het scherm weer plat. Computeranimaties zoals Toy Story en Shrek waren veel ruimtelijker dan de traditionele 'platte' tekenfilms als Sneeuwwitje en The Lion King . Tegenwoordig worden films die geheel met de computer zijn gemaakt cgi-films genoemd (computer generated images) of simpelweg computeranimaties.

Iedereen die wel eens in het Dolfinarium te Harderwijk is geweest, zal ongetwijfeld wel de natuurfilm hebben gezien waarbij je een brilletje met die gekke rode en blauwe glazen op moest zetten. Met het opzetten van het brilletje kon je een nieuwe dimensie in de film ervaren; de film kwam namelijk letterlijk het scherm uit en je leek zo alles met je hand te kunnen aanraken. Bij het afzetten van het brilletje bleek alles heel wazig te zijn en zag je alles dubbel. Die films waren namelijk in verschillende lagen opgenomen en in elkaar gezet. Ze bevatten een rode laag en een blauwe. Het brilletje filterde per oog een laag weg en hierdoor ontstond er voor de kijker dus een extra dimensie. Deze vorm wordt ook wel stereoscopie genoemd, vanwege de dubbele beelden.

De techniek is in de tussentijd niet stil blijven zitten en de vooruitgang ervan heeft ervoor gezorgd dat de rode en blauwe lagen niet meer nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken. Er zijn een aantal verschillende technieken ontwikkeld. Het basisprincipe is gelijk voor alle systemen. Er wordt nog steeds een apart beeld getoond voor het rechteroog en het linkeroog en de bril zorgt dat het juiste oog het juiste beeld te zien krijgt.

Waarom is 3D op je tv anders dan in de bios?
Op de huidige tv's die bij iedereen in de huiskamer staan, is het alleen mogelijk om 3D-films te tonen die gebruik maken van de verouderde techniek met de rood-groene bril. Je krijgt dus niet dezelfde ervaring als in de bioscoop. Op dit moment zijn er een paar tv-toestellen op de markt waarmee ook de nieuwe techniek te ervaren is. De komende perioden worden daar nog andere tv's aan toegevoegd. Het zal echter nog lang duren voordat deze betaalbaar zijn en daadwerkelijk in de huiskamer staan.

Indien je je bril ooit hebt afgezet tijdens een 3D-film dan weet je dat er een dubbel beeld te zien was op het bioscoopdoek. Tegelijkertijd wordt er een beeld geprojecteerd voor je rechter- en één voor je linkeroog. Het brilletje zorgt dat het juiste beeld het juiste oog bereikt. Je hersens combineren de twee beelden tot één driedimensionaal beeld.

In Nederland worden verschillende soorten technieken en bijbehorende brillen gebruikt om 3D-films te vertonen. De meeste bioscopen gebruiken de grote XpanD-brillen, maar mogelijk gaan veel ketens over op het RealD-systeem, dat in Amerika in de meeste bioscopen gebruikt wordt. De brillen zijn niet zwaar en kunnen na een voorstelling weggegooid of meegenomen worden.
Meer informatie over alle gebruikte technieken en brillen lees je hier .

In 1890 legde filmpioneer William Friese-Greene het eerste patent vast voor een techniek om 3D-films te tonen. Het duurde tot 1920 voordat de eerste 3D-film vertoond werd. Het ging om de film die nu verloren is gegaan. In 1952 had de 3D-film een doorbraak dankzij regisseur Arch Oboler met de film . Na deze film volgden vele andere 3D-producties waaronder en .

Vooral regisseur William Castle maakte dankbaar gebruik van 3D in zijn fil In films als Fort Ti, 13 Ghosts en House on Haunted Hill werd het effect vooral als gadget en schrikeffect gebruikt om objecten op de kijker af te laten komen. In 1955 kwam er een einde aan de eerste 3D-stroming.

In 1960 kwam er een kleine opleving van de 3D-film, opnieuw dankzij regisseur Arch Oboler. Ditmaal met zijn film The Bubble . Er verschenen daarna enkele 3D films, maar een echt grote doorbraak liet tot 1980 op zich wachten. Films als Amityville 3-D, Friday the 13th Part III, Jaws 3-D en The Man Who Wasn’t There haalden toen veel bezoekers door hun 3D-effecten. Hoe matig een film ook was, als hij in 3D vertoond werd, kwam het publiek. In 1984 bekoelde de 3D-gekte weer.

De huidige 3D-rage hebben we aan regisseur James Cameron te danken. De visionair bedacht zelf de techniek voor zijn film. In 2003 testte hij de camera’s in zijn 3D-docu . Robert Rodriguez gebruikte dezelfde camera’s voor zijn film . Een vernieuwde versie werd toegepast in een nieuwe Cameron docu . Een jaar later kwam Robert Zemeckis met de 3D-film . In Nederland kon de film alleen in de IMAX bioscoop in 3D gezien worden.

Daarna kwam de 3D-film in een stroomversnelling. Films als Disney's Chicken Little, Scar, Journey to the Center of the Earth, My Bloody Valentine 3D, Bolt, Beowulf en Coraline waren in 3D te zien. Toch moest je in Nederland soms nog op zoek naar de juiste bioscoop om een film in 3D te zien. Andere bioscopen besloten nog niet te investeren in de benodigde apparatuur en toonden nog de 2D-versies van de fil

Films als Final Destination 3D, Ice Age: Dawn of the Dinosaurs en Up toonden aan dat bezoekers bereid waren meer te betalen als een film in 3D te zien was. Meer bioscopen investeerden en maakten hun zalen geschikt voor het tonen van 3D-fil De definitieve doorbraak kwam met Avatar . Halsoverkop moesten bioscopen klaargemaakt worden voor dé film die het grote publiek zou tonen dat 3D het geld waard is. Avatar was voor veel bioscopen dan ook de eerste 3D-film die ze vertoonden.

3D hoofdpijn
Sommige mensen krijgen hoofdpijn van het kijken naar 3D. Grote kans dat je dan een oogafwijking hebt en je ogen niet goed samenwerken. Bij zo'n 20 procent van de Nederlanders is dit het geval. Bij de optometristen is een test beschikbaar of je hoofdpijn-vrij naar 3D kunt kijken. Toch kunnen mensen zonder oogafwijking ook last krijgen van hoofdpijn bij de combinatie van extreme diepte en beweging. Het is aan te raden om bij een 3D-film zoveel mogelijk te focussen op díe gedeelten van de film waar de aandacht naar toe hoort te gaan. Dus bijvoorbeeld, naar het personage in beeld dat spreekt en niet naar iemand in de achtergrond.

Wat kunnen we na nog verwachten? Veel van de grote blockbusters worden in 3D gefilmd of omgezet naar 3D. Dat zal in de toekomst waarschijnlijk nog een discussie opleveren over of het achteraf omzetten van een film wel dezelfde 3D-ervaring oplevert. Bij was van te voren al bekend dat de film in 3D uitgegeven zou worden, maar toch werd er in 2D gefilmd en later alles naar 3D omgezet. Waarschijnlijk zal ook de hygiëne van de brillen ter sprake komen als men erachter komt dat sommige bioscopen het schoonmaken ervan niet zo nauw nemen.

De komende periode zullen filmstudio's zoveel mogelijk films willen uitbrengen in 3D en zal dit soms discussies opleveren met regisseurs die zich hier tegen verzetten. Filmstudio Warner Brothers heeft aangegeven alle grote films van de studio in 3D uit te gaan brengen en andere studio's zullen ongetwijfeld volgen. Er kan grof geld verdiend worden met 3D-films en daarom worden er ook een aantal oude films omgezet in 3D en opnieuw in de bioscoop vertoond. Zo komt er Beauty And The Beast 3D , Titanic 3D en waarschijnlijk ook Star Wars 1 t/m 6 3D en de Lord of the Rings trilogie 3D.
Een overzicht van alle aankomende 3D-films vind je hier .

DreamWorks topman Jeffry Katzenberg verwacht dat bioscoopbezoekers in de toekomst hun eigen 3D-bril meenemen naar de film. Bij sommige bioscopen krijg je nog een lompe en soms wat zware bril, maar er zijn al design 3D-brillen op de markt die zowel als zonnebril als 3D-bril dienen. Bovendien kunnen deze op de juiste sterkte gemaakt worden, waardoor brildragende mensen niet meer een 3D-bril over hun eigen bril hoeven zetten.

Tv en games
Nu 3D-films een groot succes zijn in de bioscoop, willen tv-bouwers zoals Sony en Samsung hier natuurlijk een graantje van meepikken. De eerste tv-toestellen komen er aan, maar het is de vraag of consumenten ook thuis met een brilletje willen zitten. Tevens kunnen we binnenkort enkele computerspellen in 3D spelen. Avatar: The Game is bijvoorbeeld zo'n spel. Nintendo ziet 3D al helemaal zitten aangezien de opvolger van hun DS spelcomputer spellen in 3D kan weergeven - en dat zònder bril.

Het is nog afwachten of 3D, zoals in het verleden, weer na een paar jaar verdwijnt of ditmaal definitief doorbreekt en wordt gezien als een logische stap in de filmgeschiedenis, zoals de kleurenfilm en de film met geluid.