In retrospect: A Nightmare on Elm Street

Het is 30 jaar geleden datA Nightmare on Elm Streetin de bioscoop verscheen. Tijd om opnieuw een kijkje te nemen.

De nacht vormt het toneel van veel horrorfil Als de zon is verdwenen, trekt iedereen zich terug in huis, waar het warm en licht is. Buiten verdwijnt het leven langzaamaan van de straten. Zaken die het daglicht niet kunnen verdragen, worden verhuld door het duister. Onze angsten wachten achter de donkere sluier op een moment dat we even niet opletten. De nacht luidt duisternis, kilte en gevaar in, en presenteert de ideale setting om hetgeen de mens vreest te verkennen. Wes Craven weet inA Nightmare on Elm Street echter een plek te vinden waar men nog kwetsbaarder is. Een plek waar we onze fysieke realiteit grotendeels achter ons laten: de droom.

Net zoals het overgrote deel van zijn genregenoten draait de film om een groepje tieners wiens aantal door een moordende verschijning steeds verder uitdunt. En net als de vele andere films die vasthouden aan dit template blijft er éénfinal girl over als overwinnaar van het kwaad. In het geval vanElm Street is deze rol weggelegd voor Nancy Thompson (Heather Langenkamp). Samen met vriendje Glen (Johnny Depp), vriendin Tina (Amanda Wyss) en diens recalcitrante vriendje Rod (Jsu Garcia) is zij het doelwit van een moordlustige Freddy Krueger. Zonder duidelijke aanleiding blijken zowel Nancy als Tina deze mysterieuze man met scharen als vingers in hun droom tegen te zijn gekomen. Het duurt niet lang voordat het eerste slachtoffer – Tina – valt. Als de moordenaar haar in haar droom weet te grijpen, kan hij haar daarbuiten schaden. Gevolg: een met bloed besmeurde slaapkamer en een op de vlucht geslagen (en nu verdacht) vriendje Rod. Naar aanleiding van dit voorval durven Nancy en Glen niet meer in slaap te vallen, bang dat ook zij nooit meer uit hun droom zullen ontwaken. Zoals te verwachten is dit het begin van nog vele nachtmerries.

Hoewel veel horrorfilms spelen met de brug tussen realiteit en droom, neemt dit vrijwel nergens zo’n prominente plek in als inElm Street.Freddy Krueger duikt namelijk alleen maar op wanneer één van de hoofdpersonages wegdommelt. Hoewel de dromen van de personages zich vrijwel geheel af blijven spelen in de wereld die ze kennen, heeft Krueger de mogelijkheid om wat met de regeltjes te spelen. Zo verschijnt en verdwijnt hij achter objecten wanneer hem dit uitkomt en komt zijn lichaam op bijna Cronenbergiaanse wijze door een vervormend plafond heen zetten als hij zijn nietsvermoedende slachtoffer belaagt. Een aantal knappe praktische effecten zorgen ervoor dat deze manipulatie van fysieke materialen even creatief als verontrustend in beeld wordt gebracht. Nog spannender wordt het als de film verzaakt een harde overgang te laten zien tussen het wel en niet slapen. Als we een personage wakker zien worden kan het zomaar zijn dat deze dit droomt. Net als in een echte droom twijfelen de personages op dat moment niet aan de echtheid van de gebeurtenissen om hen heen. Totdat het schrapende geluid zich weer aandient.

De verontrustende geloofwaardigheid van de droomstaat is niet de enige griezelige gedachte waarElm Street mee speelt. Zo maakt de film van de normaal gesproken per individu unieke en persoonlijke wereld van de droom een plek waar de gedeelde trauma’s van de gemeenschap huizen. Waar het slapengaan normaal gesproken een moment biedt om veilig te reflecteren op de dag, biedt zelfs deze plek geen veiligheid meer. En dan liggen ineens alle mogelijkheden voor Freddy open. Bovendien neemt vermoeidheid constant toe. Slaap zal zich toch op een gegeven moment aandienen, waardoor een confrontatie onvermijdelijk is. Dit alles wordt uitgespeeld tegen het decor van een door de blanke middenklasse bewoonde buitenwijk, inclusief helwitte muren, babyblauwe deuren en het groenste gras. Maar zoals David Lynch al inBlue Velvet liet zien, kan deze conformistische façade zomaar eens een diepe duisternis verhullen.

Die duisternis is inElm Street afkomstig van de vorige generatie. Naarmate de film vordert, weet Nancy uit haar moeder te ontfutselen dat Freddy Krueger een kindermoordenaar was die na juridische dwaling opeens vrij kwam. Uit woede besloten de volwassenen het recht in eigen handen te nemen door het gebouw waar hij zich in verschool te verbranden. De dromenstalker vormt hierdoor min of meer de personificatie van het smeulende schuldgevoel dat deze actie heeft achtergelaten in de gemeenschap. Een interessant gegeven, alleen is de uitvoering minder goed. De nalatenschap van de ouders wordt namelijk nergens echt voelbaar. We moeten dit hooguit aflezen uit stroeve handelingen als een moeder die continu naar de fles grijpt. Erg natuurlijk voelt dit allemaal niet. Maar ook op het niveau van de horror bereikt de film nooit zijn volledige potentie. De reden hiervoor ligt deels in de natuur van het beestje. Krueger kreeg van Craven namelijk in de dromen de mogelijkheid om zich in een ogenblik van locatie naar locatie te verplaatsen, evenals het vermogen om objecten en oppervlakten te manipuleren. Hoewel dit een aantal leuke visuele scenario’s oplevert, zorgt de grenzeloosheid van zijn kunnen ervoor dat de spanning vaak doodvalt (no pun intended). Als alles op ieder moment mogelijk is, is het moeilijk om je nog te verbazen.

A Nightmare on Elm Streetwas de start van één van de meest succesvolle horrorfranchises aller tijden. Dit resulteerde tot op heden in een negental films – waaronder uiteraard de obligate remake en cross-over –, een televisieserie, een hoop (strip)boeken en allerhande prullaria die op menig zolder gehuld is in een mantel van stof. Het financiële succes van de film zorgde er daarnaast min of meer voor dat New Line Cinema gered werd van de ondergang, om sindsdien de koosnaamThe House That Freddy Built te dragen. Ondanks de vele nullen die de naamElm Street inmiddels heeft opgeleverd, bezit het origineel nog altijd een zekere bescheiden charme. De film is geschoten in 30 dagen met een budget van een kleine twee miljoen dollar en dat is te zien. Hoewel de film hier en daar grote misstappen maakt, heeft hij in ieder geval iets wat bij veel genregenoten ontbreekt: een aantal originele ideeën.