In retrospect: Diary of a Country Priest

Een door zijn gemeenschap verachte priester wordt op de proef gesteld wanneer hij terminaal ziek blijkt te zijn. We blikken terug op Robert BressonsDiary of a Country Priest.

Het is nacht. Een jeugdige Franse priester zit op de rand van zijn bed, diep in gedachten. Eerder die dag begroef hij een vriend die zichzelf van het leven beroofde. Slapen zit er nu niet in. Opeens staat hij op, overtuigd dat uit de duisternis een stem klinkt. Hij is er echter zeker van - zo vertelt hij ons - dat hij buiten niemand aan zal treffen, een gevoel dat bewaarheid wordt wanneer hij uit het venster hangt. Gras, bomen, een blaffende hond, maar geen persoon. Dit moment is kenmerkend voor de lijdensweg van de geestelijke in de hoofdrol, constant in gevecht met zijn eigen geloofsovertuiging. Is hij daadwerkelijk geroepen om zijn geestelijke functie te vervullen, of beeld hij het zich uit ijdelheid in? Hoe meer hij zoekt, hoe minder antwoorden hij vindt.

De film opent met de aankomst van de priester in Ambricourt. Hij is jong en onervaren, en de kritische bewoners van het kleine Franse dorpje (een korte blik op Wikipedia onthult dat er zelfs in 2009 slechts 125 man woonde) ontvangen hem allesbehalve met open armen. Wanneer ze zijn uitgestreken gelaat en neergeslagen houding zien, ruiken ze bloed. Niets hiervan begrijpend sleept de priester zichzelf van deur tot deur, hopend op acceptatie, maar die lijkt ver te zoeken. Het zijn niet alleen de dorpelingen die hem met de nek aankijken; ook zijn collega’s veroordelen zijn gebrek aan ruggengraat en povere levensstijl en de lokale kinderen lachen hem uit achter zijn rug.

Diary of a Country Priest (Journal d’un curé de campagne) is de derde feature van de Franse regisseur Robert Bresson. Hoewel innerlijke religieuze strijd in al zijn films een belangrijke rol speelt, is dit zijn meest letterlijke interpretatie hiervan. Net als de oorlogsgevangene inA Man Escaped en de compulsieve zakkenroller inPickpocket, worstelt de priester uitCountry Priest met zijn geloof, maar anders dan hen voelt hij dat het zijn plicht is aan zijn spiritualiteit vast te houden en het te verkondigen. Hij is niet slechts iemand die zijn eigen zingeving dreigt te verliezen, hij is iemand die als de dood is de verantwoordelijkheid die hij voelt niet te vervullen, en zo de mensen om hem heen in de steek te laten. Zijn vroomheid wordt finaal op de proef gesteld wanneer blijkt dat zich al enige tijd een kankergezwel in zijn maag heeft ontwikkeld, waardoor zijn dagen geteld zijn. Vindt God zijn werk niet belangrijk genoeg om zijn lichaam in stand te houden?

Modder

Bresson noemde zichzelf een christelijk atheïst, ofwel iemand die spiritualiteit vindt in de wereld om zich heen en niet in de aanwezigheid van een controlerende godspersoon. InDiary of a Country Priest vermijdt hij dan ook de standaardbeelden waarmee ‘het hogere’ vaak wordt weergegeven. Geen felverlichte gezichten of in overgave uitgespreide handpalmen, maar een man die in een zwart gewaad te fiets door de modder ploegt, een sprankje vreugde vindend in een oprechte groet of glimlach. Na een lange lijdensweg aan pesterijen en roddels vindt de priester zijn grootste moment van blijdschap wanneer een man hem een ritje achterop zijn motor aanbiedt. Met een wrange mix van schuldgevoel en plezier geniet hij van de wind die langs zijn gezicht strijkt. “Alles leek ineens simpel”, meldt de voice-over.

Puur

Het metafysische vangt Bresson in zijn films door opvallende filmische foefjes te verwijderen, en de scènes tot hun essentie uit te kleden. Het element dat het hierbij het meest moet ontgelden is de emotie, het melodrama. Tientallen keren liet hij zijn acteurs scènes overspelen, zodat ze bij de uiteindelijketakeslechts de geïnstrueerde bewegingen volgden en zinnen dicteerden. Tegengesteld aan Dreyer, die het geestelijke inThe Passion of Joan of Arc probeerde te vangen door emotionele close-ups tegen een witte achtergrond te filmen, zijn Bressons beelden geheel onttrokken van acteren met een hoofdletter ‘a’. “Empty the pond to get the fish”, noemde hij het. Aan de ene kant vangt hij hiermee het automatisme van alledaagse handelingen, maar aan de andere kant zorgt het nauwe emotionele register er soms ook voor dat het moeilijk is dichtbij de hoofdpersoon te komen.

Zoals de titel al doet vermoeden, is Diary of a Country Priestmin of meer gestructureerd als aaneengesloten krabbels uit een dagboek. Tussen de scènes door smelt het beeld meestal naar zwart, om dan langzaam weer in te faden. De voice-over begeleidt de gebeurtenissen op het scherm, vaak op een erg directe manier. Wanneer de priester bij een huisbezoek op het raam klopt, merkt zijn interne monoloog op dat het even duurt voordat de bediende de deur voor hem opent. Was het voor het publiek nodig om dit te weten? Nee, maar de soms contemplatieve, soms mijmerende voice-over maakt, in combinatie met de veledissolves,vanDiary of a County Priest een unieke ervaring. Het voelt inderdaad als het bladeren door een dagboek en een intieme ontmoeting met zijn getormenteerde schrijver.