A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence - recensie

Een man ligt languit op de vloer naast de kassa, in de povere kantine van een veerboot. "Morsdood", constateert de kapitein. De passagiers staren volstrekt passief naar het lijk. "Wil iemand dit?", vraagt de kassière. "Een broodje garnaal en een biertje van de tap, helemaal gratis!" Voorzichtig steekt een dikke man zijn hand op. "Ik wil het biertje wel."

Deze willekeurige scène uitA Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence(in het ZweedsEn duva satt på en gren och funderade på tillvaron, kortheidshalve A Pigeon) is typerend voor de laatste films van de Zweedse meesterregisseur Roy Andersson. Extreme hilariteit en intense triestheid komen samen in de absurdistische situaties waar het menselijk bestaan, in ieder geval in Anderssons ogen, vol van is. Nog een voorbeeld: een man probeert in een grauwe ziekenhuiskamer de handtas van zijn moeder, die bijna haar laatste adem uit ligt te blazen, af te pakken: "Je juwelen mag je niet meenemen, ma, die willen wij hebben!" Als het niet zo absurd was, zou je er droevig van worden, maar door de kluchtige en tegelijk onderkoelde manier waarop de regisseur zo'n situatie in beeld brengt, wordt het ongemak bij de kijker aangevuld met een cynische lach.

Lachzak

Andersson heeft een zeer unieke stijl ontwikkeld.A Pigeon is opgebouwd uit vignetten, korte scènes van hooguit een paar minuten, vanuit één camerastandpunt gefilmd. Sommige personages keren steeds terug. Zo zijn er twee droefgeestig ogende handelaars in feestartikelen, die eruitzien alsof ze de moed om te leven eigenlijk al voor de geboorte opgegeven hadden. Ze verkopen onder andere, heel geestig, een lachzak en een lelijke-oude-mannenmasker. Hun uitgebluste verkooppraatjes gaan steeds vergezeld van de wanhopige slagzin "We willen de mensen plezier bezorgen." Een scherper contrast is nauwelijks denkbaar.

Trilogie

A Pigeonis "het laatste deel van een trilogie over het menselijk leven". In 2000 verscheenSongs From The Second Floor en in 2007 verscheen opvolgerYou, The Living. Ook die films bestonden geheel uit zwartgallige vignetten. Met A Pigeon voltooit Andersson zijn trilogie, en naar eigen zeggen is hij nu klaar: dit is zijn laatste film. Andersson heeft geen positieve kijk op de mensheid. Zijn personages zijn egoïstisch, uitgeblust, wanhopig, vol zelfmedelijden en gecorrumpeerd door de westerse maatschappij. InSongs From The Second Floormoest vooral de kapitalistische samenleving het ontgelden, terwijlYou, The Livingmeer over de kleinzielige burgerman gaat die alleen aan zichzelf denkt, maar toch gelukkig wil zijn.A Pigeonis iets minder coherent. Het lijkt alsof er nog wat archiefmateriaal op de plank lag dat Andersson niet ongebruikt weg wilde gooien.

Toch kraakt hij ook hier stevige noten. Zo wordt de monarchie, inclusief alles wat naar nationalisme en achterhaalde gezagsstructuren riekt, belachelijk gemaakt door een naar Rusland oprukkend 18de-eeuws leger - volkomen anachronistisch - een gewone hedendaagse buurtkroeg in een Stockholms buitenwijkje binnen te laten vallen, omdat Zijne Koninklijke Majesteit zo'n dorst heeft en een glaasje water wil. Een paar scènes later zien we de afloop: het leger keert gehavend terug, aan flarden geschoten, en van de oorspronkelijke bravoure is niks meer over. De parallel met eigentijdse zinloze oorlogen is snel getrokken. In een andere scène wordt een aantal inboorlingen door koloniale troepen in een gigantische ijzeren ketel met daaronder een vuurtje gedreven. Die gaat vervolgens draaien, waardoor er een heel bijzonder geluid uit komt. In een tegenshot zien we een bejaarde elite champagne drinken terwijl ze nauwelijks genietend naar het schouwspel kijken. Ook hier is de parallel met uitbuiting van derdewereldlanden snel gelegd.

Maar A Pigeonheeft ook iets unieks, wat niet in de andere films ziet. In een paar scènes valt zowaar niks bijtends te ontdekken, niks cynisch. Twee meisjes blazen zeepbellen op een balkon. Een paartje hangt uit het raam en rookt een sigaretje, ogenschijnlijk nadat ze de liefde bedreven hebben. Het zijn bijna liefdevolle beelden, alsof Andersson de mensheid toch nog niet helemaal heeft afgeschreven. Halverwege de film zit een jonge moeder met een kinderwagen onder een boom. Boven haar hoofd, buiten beeld, koert een duif.

Conclusie

A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence is een gitzwarte komedie, waarin tragiek en hilariteit hand in hand gaan. Daarmee is het een waardige afsluiter van Andersson's trilogie over het menselijk bestaan, waarin de regisseur zelfs nog een sprankje hoop voor de mensheid lijkt te hebben.