Ajami - recensie

Ellende alom in daadkrachtige en schokkende mozaïekfilm.

Ajami is de wijk van de Israëlische stad Jaffa waar Joden, Moslims en Christenen wonen. Wanneer in deze wijk hun oom een belangrijk lid van een clan beschiet, voelen de broers Nasri en Omar zich niet meer veilig. Vervolgens is daar Malek, een Palestijnse vluchteling, die illegaal werkt in Israël om de operatie van zijn moeder te kunnen betalen. Dan heb je Binji, een Palestijn, die droomt van een gelukkig leven met zijn vriendin die Christen is. En tenslotte is daar Dando, een Joodse politieman, die wanhopig op zoek is naar zijn jongere broer die verdwenen is. Het zijn deze verhaallijnen die, verpakt in een mozaïekfilm, kleur geven aan de dagelijkse realiteit in Ajami. Met natuurlijk het etiket fictie als omhulsel.

Filistijnen
Ajami is geregisseerd door Yaron Shani en Scandar Copti, die elkaar onmoetten op het Tel Aviv International Film Festival in 2002, waar Shani festivaldirecteur was. Ondanks hun verschillende achtergronden, Shani is een Israëlische Jood, Copti een Palestijns inwoner van de Israëlische staat, schreven zij samen het script. Ajami speelt zich dan ook af in de Israëlische stad Jaffa, een van de oudste steden van de wereld en een belangrijke havenstad, die ooit werd bewoond door de Filistijnen, een zeevarend volk dat zich aan het eind van het 2e millennium v. Chr. op de kuststrook in het zuiden van Kanaän, het gebied van Syrië tot Egypte, vestigde en intensieve contacten onderhield met Cyprus, Griekenland en Kreta. Uit de archeologische gegevens blijkt tevens dat de cultuur van de Filistijnen zich in de twaalfde en elfde eeuw sterk onderscheidt van die van de andere volken, maar dat er vanaf de tiende eeuw steeds meer sprake is geweest van culturele assimilatie met omliggende culturen. Dit blijkt op gebieden als voeding of taal en schrift, maar ook op het gebied van de godsdienst; Filistijnen vereerden diverse goden, waaronder ook Kanaänitische, of Syrische, en Egyptische goden. Deze les in geschiedenis is vandaag actueler dan ooit; Christenen, Joden, Palestijnen, en Moslims, ze leven met en langs elkaar heen in Ajami. De culturele assimilatie met omliggende culturen heeft plaats gemaakt voor een assimilatie binnen culturen. Echter rijst nu de vraag: kunnen deze culturen met elkaar in vrede leven?

Methode
Het is een tijdloos vraagstuk tussen Israël en Palestina. Wat heeft nu een film er toe bij te dragen dat wij, als westerlingen, de situatie beter gaan of kunnen begrijpen? Is dat het doel van de film, het beter doen laten begrijpen van al het bovengenoemde? Of gebruiken Copti en Shani de situatie in hun wijk teneinde er, vanuit hun eigen ervaringen, een fictie-injectie aan te geven? De kijker mag een beslissing nemen, maar iets dat vooraf gesteld kan worden is de methode waarop de film is gedraaid en vormgegeven. De regisseurs werkten met niet-acteurs en draaiden de meeste scènes met twee camera's simultaan, tegelijkertijd. Deze keuze laat een vrije hand in de montage, iets wat ook in de uiteindelijke versie van de film te zien is; de vakkundig in elkaar verweven beelden geven een flitsend uiterlijk die, tezamen met de in elkaar verweven verhalen, aan dit alles een snelheid geven die je als kijker aan het beeld gekluisterd houdt. Een visueel hoogstandje.

Ook is de keuze te werken met niet-acteurs een gouden. Vanuit het script werden voor hen louter de handelingen belicht, dialoog ontstond spontaan, niet alleen geeft het aan de film een rauw en realistisch karakter, maar ook problematiseert het de ernst van de vertelling, met verhalen die geïnspireerd zijn naar ware gebeurtenissen. Na een intensieve, tien maanden durende acteer workshop met driehonderd mensen, hebben Copti en Shani uiteindelijk hun karakters gevonden. Vervolgens kregen deze karakters geen scripts, maar werden ze letterlijk in de situatie, of scène, gegooid. Hierna was het aan hen de taak om de juiste emotie op te roepen. Noem het method acting zonder dialoog. Improvisatietheater. Of gewoon een goed geloof in datgene wat je als filmmaker wilt vertellen. Het is dan ook op alle fronten dat Ajami scoort: met een 'erop-los-acterend-bij-elkaar-gezocht-kluitje-niet-acteurs', een indrukwekkende stijl, een geweldige vertelling en dito ritme. 'Our actors come from the real streets and houses of this human environment and not from acting schools'. Meesterlijk alom, het tijdloze vraagstuk tussen Israël en Palestina even in het midden latend.

Conclusie
Verpakt in de bekende, maar effectieve mozaïekvorm, geven de heren Shani en Copti een les in effectiviteit: het vertellen van meerdere verhalen, het simultaan gedraaid met twee camera's, de aanwezigheid van niet-acteurs, dit alles maakt van Ajami een trouw onderzoeksobject, vol van ellende, schok en daadkracht. Ook dat helaas.