Ida is een prachtig stukje filmkunst.
Zwart-witfilms alsNebraska,The Artist enThe White Ribbon hebben bewezen dat deze nostalgische beeldvorm nog steeds niet weg te slaan is uit de hedendaagse filmaanbod. De grootste regisseurs - waaronder Martin Scorsese, Christopher Nolan, Coen Brothers, David Lynch en Steven Spielberg - hebben zich al eens aan deze artistieke keuze gewaagd en laten zien dat deze techniek niet alleen de sfeer kan bepalen, maar ook een tijdloze indruk kan achterlaten op het publiek van nu. Pawel Pawlikowski, bekend vanLast ResortenMy Summer of Love, gebruikt deze zwart-witvorm inIdaom de tijdsbepaling en sfeer van het naoorlogse Polen in 1962 extra kracht bij te zetten en tegelijkertijd onderliggende symboliek te tonen.
Duister verleden
We maken kennis met de jonge dame Anna (Agata Trzebuchowska) die op het punt staat haar gelofte af te leggen om de rest van haar leven als non te wijden aan God. Voordat ze dit gaat doen, wordt ze geadviseerd om contact te leggen met haar enige nog levende familielid Wanda (Agata Kulesza). Anna en haar tante Wanda lijken op ieder vlak elkaars tegenpolen. Zo staat Anna nog als leek in het leven en is rein van iedere zonde en heeft Wanda een uiterst duister verleden die haar als persoon heeft doet bekeren naar zelfdestructieve neigingen als overmatig drank- en tabaksgebruik. Anna krijgt van Wanda te horen dat zij Joods is en eigenlijk Ida heet, wat niet alleen een zoektocht ontketent naar haar werkelijke afkomst, maar ook naar haar ware identiteit. Diezelfde reis zorgt ervoor dat Wanda geconfronteerd wordt met haar eigen verleden als beruchte communistische rechter, die velen de dood in heeft gevonnist.
Poëtische stijlvorm
Ida is een film waarbij het plot plaatsmaakt voor de gelaagde karakters als Ida en Wanda die proberen uit te vogelen wie zij werkelijk zijn. Het historische aspect van Polen in 1962 is daarmee meer een karakteristieke ruimte dan een geschiedkundige boodschap die de kijker meevoert in de gedachtenstramien van die tijd. Zo levert Pawel aan de ene kant een zeer persoonlijke film af, waarbij de karakters gevormd zijn uit zijn eigen levenservaring en emoties. Aan de andere kant zijn de karakters universeel, waardoor het makkelijker is om je ermee te kunnen identificeren en ze te begrijpen. Pawel Pawlikowski verkiest naar zijn eigen zeggen een poëtische vertelling boven een volledig ingevuld plot die de algehele historische kaders en personen vastlegt. Het verhaal wordt in 80 minuten met uiterste kalmte verteld waardoor er een niet al te hoge dramatische lading opgebouwd wordt. Waarschijnlijk probeert Pawel hiermee meer nadruk te leggen op de toekomst van Ida dan op de geopende beerput van het verleden die het directe gevolg was dat zij als wees in het klooster is opgevoed.
Uit de tijd
Dit blijkt ook uit het gebruik van een academische 1.37:1 ratio - kortweg een vierkant beeldkader - waarbij Pawel het volledige scherm gebruikt om een verdere poëtische nuance met de tijdsbepaling en Ida aan te brengen. Zo werd deze ratio vooral gebruikt tussen 1932 tot 1952, waarmee Pawel een bepaalde focus legt op verloren tijden uit de filmindustrie en buiten de grenzen van de film treedt om de opmars van widescreen te belichten. Dit versterkt het verhaal van Ida die door het verleden is geworden hoe zij nu is. Doordat zij daar bewust van is kan zij het verleden laten rusten en nieuwe keuzes maken die haar leven zal gaan veranderen. Weten waar je vandaan komt is de symboliek van deze gedateerde filmtechniek, die gelijk staat met de veelvuldig terugkomende popmuziek in Ida, wat een eenzelfde opmars van vernieuwing beleefde in Polen, eind jaren ´50 en begin jaren ´60.
Conclusie
De ogenschijnlijke clash tussen de twee werelden van Ida en Wanda is de poëtische vingerafdruk van Pawel Pawlikowski´s verhaal die symbool staat voor het oude en het nieuwe die niet zonder elkaar kunnen bestaan. Het verleden, je bloed, waar je vandaan komt, wat je meegemaakt hebt, vormt hetgene wie je bent. Echter is de toekomst onbeschreven en kunnen alle keuzes met inachtneming van je verleden samen tot nieuw bestaansrecht lijden. Pawel weet met het gebruik van verscheidene filmtechnieken, muziek en historie, zowel binnen als buiten het verhaal om betekenis aan de film te geven. Het scenario verlangt enigszins naar meer invulling om daadwerkelijk emotioneel betrokken te raken en een impact achter te laten, maar door de schoonheid van de cameravoering en prachtige sfeer leer je Pawel ongetwijfeld te respecteren.
