Hoe je met kleifiguren op indrukwekkende wijze een gruwelijk deel van de geschiedenis van Cambodja kan laten zien.
Rithy Panh is één van de meest bekende filmmakers uit Cambodja. Vooral met zijn documentaires over de Khmer Rouge maakte hij wereldwijd veel indruk. Vorig jaar mocht hij dan ook op het IDFA een persoonlijke Top 10 samenstellen en stond hij centraal in een Masterclass, een lang interview met filmjournalist Dana Linssen. toen bleek ook pas goed hoe persoonlijk zijn nieuwste documentaireThe Missing Pictureis.
Astronaut
Rithy Panh wilde in eerste instantie geen filmmaker worden, maar leraar, net als zijn vader. En na gefascineerd te zijn door de Apollo-missies, de Amerikaanse raketten die de ruimte in werden geschoten richting de maan, was astronaut ook nog een optie. Cambodja had in zijn jeugd ook geen echte traditie van film als kunstvorm. Die rol lag toen meer bij het theater. Maar door het schrikbewind dat de Rode Khmer in de jaren '70 in Cambodja voerde, kwam bij Panh de behoefte naar boven via film deze verhalen te vertellen, ook om zijn eigen herinneringen een plek te geven.
Antropoloog
Voor een geëngageerde filmmaker als Rithy Panh denkt hij zeer genuanceerd over daders van het Khmer-regime. Het zijn volgens hem ook mensen met wie je verder moet; dat is een teken van beschaving. Het Cambodjaanse volk heeft na die verschrikkelijke periode ook haast een soort wedergeboorte ondergaan om de achterliggende te kunnen verwerken. Panh voelt zich ook erg verwant met geëngageerde filmmakers als Joris Ivens en Pennebaker (de maker van een klassiek geworden documentaire over Bob Dylan). Het is ook een manier van filmen die hem aanspreekt: dicht bij je hoofdpersoon blijven. Alleen houdt hij niet van observerende cinema, maar wil hij partij kiezen. Als antrololoog naar mensen kijken, is net alsof je dieren bestudeert. En dat vind hij letterlijk onmenselijk.
Kleifiguren
Zijn meeste recente film, The Missing Picture is een documentaire die op indrukwekkende en zeer onconventionele wijze de opmars van de Rode Khmer in 1975 laat zien. Niet via ooggetuigen of nagespeelde scènes, maar met kleifiguren en nagebouwde miniatuurlandschappen. Dit was in eerste instantie niet zijn opzet, maar bij toeval stuitte hij op iemand die deze poppetjes maakte. Hierop gooide hij zijn hele filmplan omver en vermengde de kleine kleipoppetjes met archiefbeelden. De titel heeft ook meerdere betekenissen. Hij mist het beeld van zijn ouders op oudere leeftijd - ze kwamen beide om toen hij nog jong was - maar ook de onbezonnen jeugd die hij deels niet heeft gehad. Letterlijk zijn er ook weinig beelden van de deportaties en de werkkampen, waardoor het gebruik van de poppetjes een bijzondere manier is om toch iets te kunnen laten zien.
Meegezogen
Niet alleen de kleifiguren maken The Missing Picture , ook de geluiden en de muziek. Ook de voice-over met Panh's persoonlijke verhalen maken dat je als kijker wordt meegezogen en terug gaat in de tijd. Je ziet de deportaties, de 'heropvoedingskampen', de indoctrinatie en de dood. Dit alles maakt het tot een zeer krachtige film, die ontroert en schokt tegelijk. Niet in de laatste plaats doordat voor de Rode Khmer cinema gelijk stond aan de revolutie en opruiende slogans, niet aan de waarheid. Panh heeft hier met zijn nieuwste film iets indrukwekkends tegenover gezet.
Conclusie
Met The Missing Picture heeft filmmaker Rithy Panh niet alleen een zeer oorspronkelijke documentaire gemaakt, ook is hij er in geslaagd met zoiets eenvoudigs als kleipoppetjes de meest gruwelijke dingen invoelbaar te maken. Na het sterke The Act of Killing vorig jaar is dit opnieuw een film van een maker die met een eigen stem een pijnlijk deel van de geschiedenis in Azië weet bloot te leggen. Een waar meesterwerk.
