Oceans - recensie

Regisseurs, Jacques Perrin en Jacques Cluzaud, leggen ziel en menselijkheid in de onderwaterwereld en haar bewoners.

Een stel baldadige kinderen struikelen door de duinen op weg naar het strand. Een jongen blijft staan en tuurt naar de zee, de oceaan. "Oceaan! Wat is de oceaan?" Om daar antwoord op te kunnen geven, moet je het van dichtbij zien. Er volgt een overweldigend schouwspel; dolfijnen, die als een kudde buffels door het water denderen, een episch duel tussen twee tot de tanden bewapende schelpdieren en pas uitgekomen schildpadjes, die tegenover een luchtmacht van roofvogels het strand moeten zien over te steken. Gaandeweg krijg je een uitstekende indruk van de oceaan en krijg je antwoord op de vraag wat nou eigenlijk de oceaan is.

Menselijke trekjes
Deze natuurdocumentaire is niet zomaar een observatie van de wereld onder het wateroppervlak. Nee, de zeedieren hebben echt een ziel gekregen. Door de slimme montage lijkt in hun ogen een soort bewustzijn te ontstaan. Zoals de Iguana, die op een klif klimt in de branding. Nadat hij net wat planten van een rots al schrokkend naar binnen heeft gewerkt, volgt er een shot van een raketlancering die de lucht rood-oranje doet opgloeien. En meteen daarna volgt er een close-up van de Iguana. Zijn ogen spreken van emotie lijkt het wel. Iets later zie je een moeder walrus haar jong wat ruw voor het eerst het water in drukken, waardoorj je toch even je bedenkingen hebt. Maar onder water laat ze haar jong geen moment onbewaakt en pakt ze het op tussen haar flippers. Dit maakt de dieren menselijk, waardoor je van meet af aan sympathie voor hen krijgt.

Weilanden van de oceaan
Al vroeg in de film wordt er een metafoor voor de oceaan gebruikt. Een melkwegstelsel op onze eigen aarde, de oceaan. Een plek waar we net zo weinig van afweten als van het heelal. Een compleet onbekende wereld hier op aarde binnen handbereik – een puntje van kritiek op de ruimtevaart, op geraffineerde wijze gebracht.
Daarnaast worden er ook vergelijkingen gemaakt met de wereld op het land. Onder meer de 'weilanden', waar koeien grazen met flippers in plaats van poten. De zeekoeien scheuren het zeegras van de bodem net als hun neefjes op het droge. Deze vergelijkingen voorkomen dat het een ver-van-je-bed show wordt.

Poëtisch
Bombastische klanken schallen als er legers van krabben over de bodem marcheren. Roofvogels vouwen hun vleugels samen en schieten als raketten het water in. En schelpdieren dartelen over de bodem op voorzichtig stiekem georkestreerde tonen. De zorgvuldig gekozen muziekstukken illustreren en verrijken het beeld. Elk stapje, elke plotselinge beweging, elk zuchtje adem wordt ondersteund met een passende sound.

Het is misschien geen verrassing, maar ook de beelden zijn van een uitzonderlijke kwaliteit. Met zorgvuldig en goed camerawerk zijn de zeedieren met grote precisie opgenomen. Vooral de school sardines die, als een grote organische bal, tegen de oppervlakte deint en dan weer uiteen breekt is een prachtig gezicht. Door het samenspel van beeld en geluid krijgt de film een bijna poëtisch karakter. Iedere scène lijkt een eigen verhaal te hebben in een eigen genre. Hier een liefdesspel, en daar weer een thriller.

De juiste toon
De prettige stem van Gijs Scholten van Aschat leidt ons door het verhaal. Dat is een hele verbetering met de stem van Koert-Jan de Bruijn in Earth, een kinderlijke voorlees stem. Oké, Gijs is geen Dave Attenborough, maar toch erg fijn om naar te luisteren. Hij vertelt gelukkig niet op een met-het-vingertje-wijzende manier, ondanks dat de film toch op zijn eigen manier kritiek geeft. De regisseurs laten zo veel mogelijk de beelden aan het woord. De voice over begeleidt uitsluitend de overgang naar een nieuw onderwerp. Alleen naar het einde toe verzandt de voice-over in wat Al Gore retoriek: "Uitgestorven, uitgestorven, uitgestorven, ook uitgestorven. We hebben geen reserve aarde."

Op hetzelfde moment komt ook de jongen weer in beeld, maar nu met opa, de belichaming van de voice-over. De opa laat het kind alle uitgestorven dieren in het museum zien. Dat is het enige moment, dat we hadden kunnen missen als kiespijn. Het is namelijk een herhaling van de boodschap die de regisseurs in het uur daarvoor hebben beschreven met beelden, maar dan op een subtiele manier. Nu wordt het er veel te dik opgelegd, waardoor je toch even met het wijzende vingertje wordt geconfronteerd. Erg jammer.

Conclusie
Jacques Perrin en Jacques Cluzaud hebben een waar meesterwerk afgeleverd. De dansende zeewereld is op perfecte wijze vastgelegd en wordt ondersteund met prachtige muziek en omgevingsgeluid. Daarnaast is de film ook nog uitstekend gemonteerd. Door deze gouden combinatie hebben de regisseurs ziel en menselijkheid in de onderwaterwereld weten te leggen. En met zijn beste Dave Attenborough stem is Gijs Scholten van Aschat de juiste Nederlandse voice over. Zodoende is de film een herkenbaar, menselijk en zelfs ontroerend gedicht geworden. Een gedicht waarin opa en kleinkind beter wel thuis hadden kunnen blijven.