The Act of Killing - recensie

Van droom naar realiteit naar nachtmerrie.

The Act of Killing is een documentaire over een genocide die zich afspeelde in Indonesië tijdens de staatsgreep en het bewind van Soeharto. Maar deze film is veel meer dan dat. Deze unieke film onderzoekt de genocide van naar schatting 500.000 tot anderhalf miljoen mensen door de ogen van de mannen die deze moorden pleegden. De filmmakers vanThe Act of Killingonderzoeken dit niet door saaie interviews maar door deze moordenaars hun daden en omstandigheden ten tijde van de moorden na te laten spelen en te filmen. Langzaam maar zeker brokkelt hun heldendom dat deze mannen nog steeds bezitten in het huidige Indonesië af en legt het de diepe wonden bloot.

In 1965 komt na een zeer gewelddadige staatsgreep de legerleider Soeharto aan de macht. Als Soeharto stevig in het zadel zit, vinden er veel afrekeningen plaats. In minder dan een jaar tijd vinden in opdracht van het leger en de regering naar schatting meer dan een miljoen vermeende communisten, etnische Chinezen en intellectuelen de dood. De doodseskaders die deze moorden uitvoerden, waren voor de staatsgreep kleine gangsters. Zo ook de hoofdpersoon in deze documentaire, Anwar. In de jaren zestig verkopen Anwar en zijn vrienden bioscoopkaartjes op de zwarte markt en wanen zich de filmhelden die ze zien op het witte doek. Na de staatsgreep van Soeharto wordt Anwar een beul voor een van de meest gevreesde doodseskaders in zijn stad. Nu, vier decennia later, worden Anwar en zijn vrienden beschouwd als helden en rolmodellen voor miljoenen jonge Indonesische paramilitairen. Vervolgd zijn Anwar en zijn medemoordenaars dan ook zeker niet, en zelfs de vicepresident van Indonesië verschijnt ten tonele om zijn bewondering uit te spreken voor deze gangsters van Indonesië. Gedragen door veel van hun landgenoten leven Anwar en zijn vrienden als lokale helden die nog steeds gevreesd worden. Wanneer ze dan ook gevraagd worden om zichzelf te spelen in een film kunnen ze niet wachten om dit net als hun filmhelden te gaan doen.

Anwar en zijn vrienden lijken een fantastische tijd te hebben met het maken van de film. Ze zijn bezig met het verkennen van locaties waar ze kunnen filmen, ze schrijven het script voor de scènes, en kiezen zelf de figuranten, acteurs, en actrices die ook in hun film mogen verschijnen. Ook legt Anwar met uiterste koelbloedigheid uit hoe hij van een film leerde hoe je iemand met een ijzerdraad het beste kan wurgen. Deze scènes zijn zo absurd en surrealistisch dat ze af en toe zelfs omslaan in hilariteit. Je moet je als kijker soms bewust blijven van het feit dat deze mannen honderden mensen hebben afgeslacht, gemarteld, en verkracht om de ernst van de situatie in het oog te blijven houden. Gaandeweg wordt dit eenvoudiger omdat de droomwereld van heldendom en machogedrag van Anwar doorgeprikt wordt en bij Anwar de realiteit aan de deur begint te kloppen en zijn leven meer op een nachtmerrie blijkt te lijken. De laatste scène met Anwar voordat het beeld op zwart gaat, gaat door merg en been.

De unieke opzet vanThe Act of Killingstaat garant voor een bizarre kijkervaring. Maar nog belangrijker is dat het bloot legt hoe dit soort daden gepleegd kunnen worden. Ook laat het zien hoe daders van verschrikkelijke misdaden zonder enige vorm van berechting rond kunnen lopen, simpelweg omdat zij de oorlog wonnen. Door de persoonlijke reis die Anwar en zijn vrienden maken in deze documentaire laat de film op beangstigende wijze zien hoe de daad van het doden in elkaar steekt en hoe een samenleving hiermee omgaat. Ook is de rol die film en verbeelding kan spelen in het omgaan met zware onderwerpen aanwezig in deze documentaire. Het laat zien hoe fictie kan leiden tot begrip en empathie en ook pijnlijke realiteiten kan blootleggen.

The Act of Killing vertelt het verhaal van een genocide door de ogen van de daders. Door deze hun eigen daden te laten naspelen in een film is deze documentaire een unieke maar surrealistische ervaring die lang blijft rondzwerven in je hoofd. De weg van droom naar realiteit naar nachtmerrie is een unieke ervaring.