Het cliché dat oude films altijd in zwart-wit werden gemaakt en vertoond, wordt steeds vaker ontkracht. Maar zelden gebeurt dat zo mooi en overtuigend als in het prachtige boekFantasia of Color in Early Cinema, vol met schitterende voorbeelden van vroege ingekleurde cinemabeelden.
Desmet
Op de recente Desmet tentoonstelling in EYE over één van de eerste filmmagnaten in Nederland waren talloze oude films te zien, waarvan veel ingekleurd. Veel is verloren gegaan, maar gelukkig is er nog genoeg bewaard gebleven om te zien hoe bijzonder er in de eerste decennia van de cinema al met kleur werd omgegaan. Het boek Fantasia of Color in Early Cinema gaat ongeveer over dezelfde periode als de Desmet tentoonstelling, maar laat nog beter zien hoe geraffineerd en modern de kleurtechnieken waren tussen 1897 en 1915.
Experiment
In het voorwoord doorbreekt Martin Scorsese al de traditionele indeling van de filmgeschiedenis: stille film gevolgd door de geluidsfilm, zwart-wit cinema gevolgd door kleurenfilm. Maar, zo betoogt Scorsese, als je beter kijkt, dan zie je een veel complexere ontwikkeling, vooral als het gaat om het gebruik van kleur. Vanaf de geboorte van de cinema eind 19e eeuw werd er al volop geëxperimenteerd met kleuren, eerst met de hand of via het werken met getint celluloid, later via Technicolor en Eastmancolor, gevolgd door video en digitaal nu.
Filmstills
De kracht van het boek zijn de honderden prachtige filmstills uit minutieus gerestaureerde films, afkomstig van de archieven van EYE. Maar daarnaast wordt er in een aantal artikelen een fascinerende achtergrond gegeven over de oorsprong van kleuren in de vroege cinema. Zo schetst Tom Gunning de context van het ontstaan van kleur in vroege cinema. In de 19e eeuw raakte het inkleuren van foto's in de mode. Met deze technieken konden filmmakers vervolgens ook aan de slag. Verder werd kleur in de opkomende moderne vermaakindustrie - denk aan kermissen en revues - steeds belangrijker, waardoor kleur meer geassocieerd raakte met spektakel en een bepaalde manier van kijken.
Inventief
Joshua Yumimbe gaat in zijn bijdrage vooral in op de talloze inventieve technieken om het filmbeeld van kleuren te voorzien. Niet alleen het met de hand inkleuren van beeldje na beeldje, ook andere technieken om machinaler het celluloid te voorzien van tinten of kleurvlakken worden uitgebreid beschreven. Duidelijk is dat de algemene turbulente technische ontwikkelingen begin 20e eeuw ook in de filmindustrie massaal werden toegepast.
Digitaal
Dat veel oude kleurenfilms zijn vergaan of alleen in zwart-wit kopieën bewaard zij gebleven, levert voor filmarchieven nu grote uitdagingen op. Veel eerdere restauraties zijn compleet aan dit kleurenfenomeen voorbij gegaan. Maar met de huidige digitale technieken zijn de restauratiemogelijkheden haast onbegrensd. Giovanna Fossati, docent filmerfgoed en digitale filmcultuur aan de UvA, zet de kansen en risico's van het terugbrengen van kleuren bij filmrestauraties naast elkaar, ook om deze unieke films een groter publiek te kunnen geven.
Conclusie
Het boek Fantasia of Color in Early Cinema is een must voor elke filmliefhebber. Net alleen bevat het honderden prachtige stills van ongelooflijk knap ingekleurde beelden uit de eerste jaren van de cinema, maar met een aantal goed geschreven en onderbouwde artikelen wordt een context gegeven waarin deze beelden gemaakt konden worden. Je voelt de verbazing en opwinding waarmee de toenmalige bioscoopbezoeker naar dit soort beelden moet hebben gekeken. Het boek maakt nieuwsgierig om de films zelf te zien. Het is daarom des te bemoedigender dat er juist nu veel wordt gedaan aan het beschikbaar maken van wat er nog over is gebleven van deze bijzondere films, via platforms als YouTube. De magie van vroege cinema wordt hiermee terecht in de spotlights gezet. In full color.
Fantasia of Color in Early Cinemais uitgegeven door Amsterdam University Press. Het 288 pagina's tellende boek is te koop voor €34,95, onder meer bij EYE en in de boekhandel.
