Column: Avatar, the next horseless carriage syndrome

Misschien waren mijn verwachtingen wel te hoog na al die lovende reacties op deze website en door de enorme ophef die voorafgaand aan de release is gemaakt, maar persoonlijk vond ik Avatar best tegenvallen. Ja, het is mooi gemaakt en de 3D-effecten zijn vernieuwend, maar ik had er al veel meer van verwacht. Mijn stelling: Avatar laat vooral zien wat voor potentie dit nieuwe medium heeft, maar maakt het (nog) niet waar. Avatar , en daarmee 3D-film, lijdt aan Marshall McLuhan’s “horseless carriage syndrome”.

Deze term is bedacht door cultuurfilosoof Marshall Mcluhan. Het betekent dat we geneigd zijn ieder nieuw medium in eerste instantie te begrijpen in termen van een oud(er) medium. Je kunt daarbij denken aan de opkomst van film. Aanvankelijk nog heel theatraal, alsof een theaterstuk werd uitgevoerd voor de camera. Totdat de kracht van dit nieuwe medium zichtbaar werd, namelijk: montage. Toen pas kon film zich ontwikkelen tot een volwassen en op zichzelf staand medium. Dat is bij 3D-film precies het geval als je het mij vraagt. 3D is nog geen 3D, het is film, maar dan met toevoeging van diepte. In het geval van ben je nog altijd een voyeur die van buitenaf meekijkt in een wereld die, hoewel meeslepend, onaantastbaar is. Een wereld in een glazen bol waarnaar je slechts kan verlangen. Dat is film, 3D kan veel meer. Het is een nieuw medium dat zijn kracht nog moet ontdekken.

Wat moet er dan anders?
Ik kan de toekomst natuurlijk niet voorspellen, maar mijn fantasie over de mogelijkheden van dit nieuwe medium is wel aangewakkerd.

Loskomen van de regisseur
Een van de meest storende dingen bij het kijken van Avatar vond ik zonder meer het feit dat ik volledig overgeleverd was aan de focus van de regisseur. Ik kijk bij films graag naar wat er zich afspeelt daar waar de regisseur niet de nadruk op legt. Een goede regisseur denkt daar ook over na en doet daar wat mee. Denk bijvoorbeeld aan David Lynch; het is werkelijk een feest om in zijn films te zoeken naar de details. Details die vaak iets verraden over het plot. Maar ook als er niet specifiek over na is gedacht blijft het interessant om naar te kijken. Bij Avatar moest ik mij volledig conformeren aan de sturing van de regisseur, want de rest van de omgeving was daadwerkelijk out-of-focus. Zonde!

3D design brillen van MicroVision

Customized glasses please!
Een andere, gemakkelijk te verhelpen bron van irritatie, zijn de brillen. Wat een grote, zware ondingen zijn dat. Ik verwacht en hoop dat er snel mogelijkheden komen voor mooie brillen, die volledig zijn afgestemd op het gezicht van de drager. Lichtgewicht, zodat er na afloop geen rode afdruk op mijn neus en rond mijn ogen staat en uitgevoerd in een stijl die bij mij past. Maar goed, dat is een detail.

3D moet wellicht afstappen van een point-of-view waarbij de kijker zich kan identificeren met meerdere personages. Dat is wat film doet, het verhaal vertellen op een manier waarbij de kijker een helikopterview heeft. 3D moet gaan werken met een first-person-view. Je identificeert je met één personage en kijkt letterlijk door zijn of haar ogen de virtuele wereld in. Alleen dan wordt je als kijker echt onderdeel van het verhaal. In die zin zou 3D een synergie kunnen zijn van film en computergames. Vraag blijft dan wel wat te doen met het lineaire karakter van film ten opzichte van het non-lineaire karakter van computergames… 3D-beeld en surround sound is niet voldoende om de hersenen te overtuigen van de geschetste virtuele werkelijkheid. Om de 3D-ervaring te vervolmaken moeten de zintuigen nog veel meer geprikkeld worden. De Efteling neemt daar al een voorschotje op met Door toevoeging van nevel, wind en geur worden ook huid en neus geprikkeld. De virtuele wereld komt daardoor nog veel dichterbij waardoor je bijna zou vergeten waar je in werkelijkheid bent. Het is natuurlijk geen gemakkelijke opgave om datzelfde te bewerkstelligen voor een film als . Toch hoop ik dat het snel die kant uit gaat zodat ik over een paar jaar in staat zal zijn zélf de wereld van de N’avi te verkennen!

Enthousiasme over is natuurlijk op zijn plaats, maar toch vooral omdat we het begin zien van een heel nieuw medium; 3D moet nog voorbij aan het “horseless carriage syndrome” en het zal nog wel even duren voordat het geëvolueerd is in het medium dat het in potentie is. Wat betreft als op zichzelf staand product, mag het extreme enthousiasme van mij wel wat getemperd worden. Het verhaal is op geen enkele manier vernieuwend. Prima hoor, maar zoals Tom Rosens in zijn betoog al zei; daarvoor hoef je echt niet naar . De 3D-effecten zijn leuk, maar veel minder vooruitstrevend dan ik had gehoopt. Zó groot als de razend enthousiaste reacties doen vermoeden, is het verschil met film nu ook weer niet.

Uitdaging
Ik daag iedereen uit om kritisch te zijn en na te denken over waar het naartoe gaat of waar het naartoe zou moeten met dit nieuw medium. Ik ben heel benieuwd naar jullie ideeën hierover. Zelf hoop ik dat we voorbij kunnen aan het lineaire karakter van film en dat de zintuiglijke ervaring naar een veel hoger level wordt getild. Dáár zit denk ik de kracht van 3D. Ja, eigenlijk laat Avatar de gebreken van 3D zelf al zien, want wat ik wil, is net als Jake Sully mijn eigen avatar betreden en zo de virtuele wereld verkennen…