Wat kunnen oude films nog zeggen over de wereld van nu? Gert Jan Harkema doet een steekproef aan de hand van M en The Battle of Algiers .
Jelle Burgers is midden in de zomer nog druk bezig met het afronden van zijn scriptie. Hij heeft zijn studiegenoot én mede-cinefiel Gert Jan Harkema echter bereid gevonden deze keer de column voor MovieSense te schrijven.
Wij zijn meestal gewend te lezen van nieuwe films over oude gebeurtenissen. Historische drama’s zijn dagelijkse kost waaruit blijkt dat de geschiedenis nog altijd grote invloed heeft op hedendaagse verhalen. Cowboys, zinkende schepen en dode presidenten; het is voer voor de grootste blockbusters.
Maar wat als we nu eens met oude films naar de actualiteit kijken, naar de verhalen van vandaag? Dan blijkt dat oude films nog helemaal niet hun waarde hebben verloren, maar nog prima meekunnen om ons even te vermaken of kritisch stil te laten staan bij het nieuws.
Peter Lorre in M
Nog niet zo lang geleden keek ik de film M . Het is een meesterwerk van Fritz Lang en stamt al uit 1931. Nu niet meteen wegklikken, want hoewel deze film behoorlijk oud is, behandelt het precies dezelfde problematiek die tot deze week nog in de krant staat. Het is een ijzingwekkende thriller waarin een hele stad op zoek gaat naar een kindermisbruiker en moordenaar. Nu windt het enge gezicht van Peter Lorre er geen doekjes om dat hij een viezerik is, en de jacht op de pedofiel is dan ook geopend. Mannen die met hun dochter over straat lopen, worden argwanend aangekeken en onschuldigen worden beschuldigd.
Uiteindelijk wordt de dader omsingeld en afgevoerd. Maar dan? Na de klopjacht van de hele stad volgt er een volksrechtspraak in een verlaten fabriekshal. ‘Castratie’ en ‘doodstraf’ klinken de suggesties uit het publiek, een ander vindt dat hij eerst moet lijden. Dan volgt een geweldige monoloog waarin Peter Lorre zich als dader verdedigt. ‘De stem in mijn hoofd zegt dat ik het moet doen. Ik haat mezelf maar ik kan niet anders! Wie weet hoe het is om mij te zijn?’ Verwarring ontstaat bij het publiek. We kunnen toch geen medelijden hebben met dit monster? Psychische aandoening of niet, het zijn toch zijn daden?
Het laat een discussie zien die zeventig jaar later nog niet is afgelopen. Wat te doen met zedendelinquenten of ‘zieke geesten’? Moeten we ze stad en land opjagen en voor een volksrechtbank brengen onder het mom "het zijn toch onze kinderen? Zij verdienen toch geen rechten, of wel?" Het is een vraag waarop we vandaag de dag met de vereniging Martijn vers in onze gedachten nog geen antwoord hebben gevonden.
Dan een ander voorbeeld. Wederom een oude film en een hedendaagse actualiteit. Deze week keek ik met wat vrienden de Italiaans-Franse film uit 1966. Ik spreek niet alleen voor mezelf wanneer ik zeg dat ik weggeblazen werd door de directheid. De film vertelt het verhaal van de terreur tegen de Franse overheersers in de Algerijnse hoofdstad in de jaren vijftig. Het Franse leger slaat de protesten keihard de kop in terwijl radicale Algerijnen, overtuigd van hun gelijk, vrouwen en kinderen gebruiken om bomaanslagen te plegen op drukbevolkte plekken in de stad.
Het lijkt alsof deze problematiek meer dan ooit aanwezig is. Een aanslag in Afghanistan of Irak met 3, 7 of 20 doden, we kijken er niet meer van op. Wat zou het 8-uur journaal zijn zonder. De DVD release van Battle of Algiers in 2004 vertelde het al: ‘De belangrijkste film van 1966: De belangrijkste film van 2004’. Maar wat moeten we hier nu van leren? Misschien wel de les van de laatste losse scènes uit de film: de revolutie vindt plaats door een protest waar niemand meer omheen kan. Dat hebben we dit voorjaar gezien in Egypte en Tunesië, waaraan we misschien Syrië binnenkort kunnen toevoegen. De invloed van de radicalen op deze revolutie blijft gissen. Wat duidelijker is, zijn de doden en gewonden die de escalatie van geweld en terreur met zich meebrengen.
De Duitse filosoof Hegel zei ooit dat wie de geschiedenis niet kent, gedoemd is haar te herhalen. Wat een oude film op een nieuwe dag ons kan vertellen is dat wij nog lang niet zijn uitgeleerd. Pas wanneer een oude film niet meer kan relateren aan vandaag, is het echt film geschiedenis. Blijven kijken dus!
