Jelle: "Frankly my dear, I don't give a damn"

“Frankly my dear, I don’t give a damn” (1939) en verkozen tot de nummer één filmquote aller tijden door het AFI.

Mijn docent laat een fragment zien van Buster Keaton en begint geforceerd te lachen om wat vreselijk belegen grappen. Ik vind de gemiddelde grap van Guido Wijers nog leuker, dus begrijp werkelijk niet waarom een intelligent iemand hier vandaag de dag nog om zou lachen. Ik krijg een flashback naar de middelbare school waar mijn docent Nederlands na het zien van fragmenten uit een show van Toon Hermans hetzelfde gedrag vertoont. Een duidelijk generatieconflict tekent zich af. Ik kijk na afloop van mijn college eens op IMDb en zie dat de ongein van Buster Keaton en zijn generatiegenoten zeer hoog gewaardeerd wordt. Onbegrijpelijk? Niet echt. Het beoordelen van films door middel van een cijfer buiten de context van productie is onpraktisch, zo niet onmogelijk. Ik, opgegroeid in het post-moderne tijdperk, heb volledig andere referentiekaders dan mijn docenten als ik naar een oude komedie kijk en vind ze daarom niet vermakelijk. Natuurlijk is het wel mogelijk om te analyseren waarom deze films in hun tijd zo baanbrekend en grappig waren, maar het oproepen van het zelfde effect blijkt lastig. Komedie is zeer contextgevoelig. Kijk voor de grap eens naar zoiets recentelijks als Andre van Duin en probeer je voor te stellen dat nog geen twintig jaar geleden hele volksstammen in een deuk lagen om zijn grappen.
Wat geldt voor de komedie, geldt (wellicht in mindere mate) ook voor alle andere filmgenres. Dat wat ooit grappig en/of spectaculair was, is nu bijzonder flauw en ronduit amateuristisch. Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen op de regel zoals bijvoorbeeld de paardenrace-scène uit Ben- Hur die nog steeds prima in een moderne film zou passen.

Het is om deze reden dat ik bezwaar heb tegen het gebruik van cijfers om oude films te beoordelen. Waar ze duidelijk niet te vergelijken zijn omdat de contexten van productie en ontvangst onvergelijkbaar zijn, worden ze gelijkgetrokken door middel van een cijfermatige beoordeling. Het constant becijferen van dingen die niet te becijferen zijn is een typische kwaal van de moderne tijd. De dominantie van het concrete is absoluut. Immers, als iets niet in cijfers weer te geven is, hoe gaan we er dan mee om? Hoe moeten we dan vergelijken? Hoe maken we een hiërarchie? Hoe creëren we de illusie van een objectieve maatstaf? Om beter te illustreren hoe belachelijk het is een cijfer te geven aan een historische film is de vergelijking met de schilderkunst misschien behulpzaam. Wie is er beter, Rembrandt of van Gogh? Een vraag die totaal niet relevant is. Hetzelfde principe is toepasbaar op de filmkunst. De films uit de eerste helft van de 20ste eeuw zijn voor iemand als ik niet meer goed te beoordelen. Mijn wereld is zo compleet anders dan de wereld waarin de film werd gemaakt en vertoond, dat mijn waarde-oordeel waardeloos wordt. Ik kan niet voorkomen dat ik mijn eigen context op deze films projecteer en tot een a-historisch, nietszeggend oordeel kom. Ik zou er daarom voor pleiten om het beoordelingssysteem dat IMDb nu gebruikt af te schaffen voor films die gemaakt zijn voor 1950. Het ontbreken van cijfers zorgt al voor verwarring, laat staan het gebruiken van cijfers die niemand begrijpt. Voor films gemaakt na 1950 zie ik het nut van becijfering nog wel in als ruwe indicatie van de kwaliteit van de kijkervaring en populariteit.

Wat geldt voor het rangschikken van films door middel van het geven van cijfers geldt ook voor het creëren van een persoonlijke rangschikking. Mensen vragen mij vaak wat mijn favoriete film is, en ik moet ze altijd het antwoord schuldig blijven. Er is niet zoiets als een favoriete film. Niet alleen de historische context is belangrijk in het beoordelen van een film, ook de persoonlijke context waarin de film bekeken wordt speelt een rol. Het ene moment heb je meer zin in een actiefilm, dan weer in een drama of sciencefiction. Ook bestaat er nog zoiets als persoonlijke connotatie; een bepaald gevoel dat je ooit had bij het bekijken van een film is soms weer op te roepen door de film nogmaals te bekijken. Laten we dus afstappen van het proberen kwantificeren van films, het zal nooit lukken en het hoeft ook niet te lukken. Het dient geen doel anders dan zichzelf.