Werner Herzog maakt van een verhaal van een ter dood veroordeelde een ragfijne analyse van de Amerikaanse samenleving.
Direct aan het begin van de film maakt regisseur Werner Herzog duidelijk dat hij tegen de doodstraf is. Wie daarna een eenzijdige documentaire verwacht, komt echter bedrogen uit. In de gesprekken die hij voert met een ter dood veroordeelde, zijn familie en die van de slachtoffers komt geen oordeel naar boven, maar een oprechte nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom. Het gaat Herzog om wat mensen drijft en motiveert of laat afglijden. Precies deze drijfveren kenmerken ook Herzogs eerdere documentaires als Grizzly Man (2005) en Encounters at the end of the World (2007).
Into The Abyss begint met een complete uiteenzetting van een drievoudige moord, die 10 jaar geleden in Conroe, Texas werd gepleegd door Michael Perry en Jason Burkett, toen nog tieners. Wat begon met het stelen van een auto, eindigde in een eerste moord, gevolgd door een vluchtpoging, om vervolgens een tweede auto te kapen en de twee inzittenden, ook tienerjongens, om het leven te brengen en de lichamen bij een meer te dumpen. Kort daarna werden de twee daders aangehouden. Herzog laat zich door de toenmalige politie-inspecteur rondleiden langs de plaatsen waar de moorden plaatsvonden en waar de lichamen gevonden werden. Daarnaast zien we uitgebreid de politie-video's die vlak na de misdaden zijn gemaakt, inclusief beelden van de gevonden lijken, de bloedspetters en de door de politie in beslag genomen auto's. Deze inleiding is verre van sentimenteel of veroordelend, maar laat als een politie-rapport de feiten en beelden voor zichzelf spreken. Dit begin zet de toon voor de rest van de film, observerend en neutraal maar nooit afstandelijk.
Michael Perry kreeg voor deze moorden de doodstraf. Zijn vriend Jason Burkett moet minimaal 40 jaar zitten. Beide jongens geven elkaar de schuld, maar een overtuigend verhaal van Jasons vader (ook veroordeeld tot gevangenisstraf voor een andere zaak) doet de jury besluiten Jason een lagere straf te geven. Michael en Jason komen uitgebreid aan het woord, waarbij het Herzog niet te doen is om te bepalen wie er nu echt schuld heeft of niet. Het gaat hem om de verhalen van de jongens zelf. Door daarnaast ook familieleden van de twee daders en van de slachtoffers te interviewen, probeert Herzog een achtergrond te schetsen waarin dit drama is gebeurd. De rol van religie, een criminele vader, werkloosheid en misbruik wordt zo duidelijk, zonder dat Herzog dit als een rechtvaardiging ziet voor de gruwelijke daden. Hij zegt hierover tegen Michael Perry: “When I talk to you, it does not necessarily mean that I have to like you, but I think human beings should not be executed, as simply as that.”
Niet alleen krijgen we als kijker in Into The Abyss een inzicht in deze groep mensen, maar ook in een deel van de Amerikaanse samenleving waar criminaliteit, geweld, religie en armoede een grote rol spelen. Herzog licht op een fascinerende manier wat tegels op en wat eronder krioelt is deprimerend maar tegelijk een diep verankerd deel van Amerika. Hij deelt de film op in meerdere hoofdstukken, waardoor de film een perfect ritme krijgt. De mooie beelden en het ontbreken van overdadige muziek maken deze sterke Herzog-film compleet.
Conclusie
Into The Abyss is een genuanceerde studie van niet alleen een tragische moord, maar ook van een onlosmakelijk deel van de Verenigde Staten. Herzog laat zien dat hij één van de beste documentaire-makers is op het gebied van het blootleggen van de menselijke geest. Alleen de epiloog doet wat al te geforceerd aan. Gelukkig blijft de rest van de film als één van de betere documentaires op het IDFA dit jaar stevig overeind staan.
