Ter gelegenheid van de première vanHet Dinerinterviewde MovieScene Menno Meyjes, de regisseur van de film.
Menno Meyjes, geboren in 1954 in Eindhoven, verruilde al snel de Nederlandse voor de Amerikaanse filmgrond. Hij werkte als scriptschrijver samen met regisseurs als Steven Spielberg (voorThe Color Purple enEmpire of the Sun)en George Lucas (voorIndiana Jones and the Last Crusade). In 2002 maakte hij zijn regiedebuut metMax, over een jonge Adolf Hitler. Voor de verfilming vanHet Diner keerde hij terug naar Nederland. MovieScene sprak hem in het Amstelhotel in Amsterdam.
U heeft veel in Hollywood gewerkt, onder meer met Spielberg bij The Color Purple en met George Lucas bij Indiana Jones and the Last Crusade . Wat deed u terugkeren naar Nederland?
Het boek. Ik vond het boek fantastisch. Ik las het een paar jaar geleden toen het me werd aangeboden om het in het Engels te verfilmen en het zich in Amerika te laten afspelen. Omdat ik Nederlander ben, las ik het in het Nederlands. Ik herkende het sarcasme, de ironie en dat ziedende van die man, wat me enorm aantrok. Ik wilde ook de moraliteit wat omzeilen. Het is verschrikkelijk wat de jongens hebben gedaan, daar is eigenlijk geen zinnig gesprek over te voeren. Mij leek dat in de Angelsaksische wereld die morele kwestie moeilijker te omzeilen is. Mij interesseren juist de familiebanden. In het normale leven gebeuren de meest spannende dingen in het kader van de familie. Hoe goed kennen we eigenlijk de mensen waar we van houden, dat was voor mij een interessant thema om iets over te maken.
Waarom heeft u de film in het Nederlands gemaakt in plaats van het Engels waar je normaal in werkt?
Ik vond de taal erg specifiek. De man lijdt eigenlijk aan een soort van taalziekte, waardoor hij haast een gevangene is die de dingen niet helemaal zuiver ziet. Die taal is dus erg belangrijk voor mij. Omdat Herman dat zo goed heeft geschreven, wist ik niet goed of ik het met dezelfde waarheid in het Engels kon vertalen. Het is sarcasme en ironie, maar tegelijk ook innemend. Juist om dat ik tweetalig ben en uit Nederland kom, ben ik aan het Nederlands blijven hangen.
Had u, toen u eenmaal besloten had het boek in Nederland te willen verfilmen, vervolgens nog veel tijd nodig om alles rond te krijgen?
Nee, dat ging heel snel. Ik heb het script ook heel snel geschreven en twee maanden erna waren we al aan het casten en had ik de financiering.
Had u een idee wie u in welke rol zou willen zien?
Ik moet tot mijn grote schaamte bekennen dat ik heel weinig Nederlandse acteurs ken, wat voor de casting heel fijn was, omdat ik geen dan geen vooroordeel had. Ik was een schone lei naar de mensen toe. En voor zoiets alsHet Diner moet je fantastische acteurs hebben, anders ben je weg. Voor mij was casting daarom het meest belangrijke regiepunt.
Heeft Herman Koch zich tijdens het schrijven of draaien met de film bemoeid?
Herman kent het klappen van de zweep, dus hij was erg cool en fideel. Hij wilde me vooral mijn gang laten gaan, alleen wilde hij wel weten wie Paul zou spelen. Ik belde hem op een gegeven moment op en zei: "Ik heb een acteur die Jakob Derwig heet", waarop hij zei: Mijn vrouw en ik rijden naar Den Haag om Jakob Derwig te zien". Dus toen zaten we goed. Met het scenario heeft hij zich niet bezig gehouden. Ik heb hem alleen een paar keer gebeld, om te vragen hoe hij iets bedoelde. Ik heb hem wel tijdens het draaien uitgenodigd om op de set te komen, maar dat ging verder goed.
U begint de film met een flashback van Paul die vanwege zijn zoon een gesprek met de rector op school heeft, iets waar het boek niet mee begint.
Ik wilde hem zo meteen neerzetten, waardoor we meteen meer over zijn achtergrond en zijn zenuwinzinking te weten komen. Dit gaat wat lastig in het restaurant, omdat ze het daar òf over niets òf overthe heart of the matterhebben. Daar past een gesprek over toen hij de rector in elkaar had geslagen wat moeilijk in. Daarom wilde ik hem meteen in het begin inzetten. Dit was trouwens een scène die op de wip zat. Ik heb deze gebruikt voor de audities. Jakob zei: "We moeten die scène echt in de film hebben". In het boek zit hij op de helft, maar ik vond hem te lang voor het restaurant, vandaar dat ik hem aan het begin heb geplaatst. En dat is volgens mij goed gelukt, het is een beklemmende scène geworden.
Muziek speelt een belangrijke rol in de film. Niet alleen de muziek van Ilse de Lange, maar ook de klassieke muziek die in de vorm van aria's het verhaal soms op een tragedie doet lijken.
Dat is geen toeval. De laatste zin van het boek is:Pappa, lieve pappa, de vrije vertaling vanO Mio Babbino Caro[uit een aria van Puccini]. Er is altijd het 'oh fuck' moment, want het publiek realiseert zich op een gegeven moment dat ze niet naar een comedy kijkt. Voor mij is dat altijd een erg beklemmend moment, omdat je het publiek hierin mee moet nemen. Maar je moet wel eren waar het om draait. Die kinderen hebben nu eenmaal een vrouw vermoord. Daar moet je wat mee. Uit de muziek kon ik een zekere emotie krijgen en de Corsicaanse muziek die erg kerkelijk is, beschrijft in stages het lijden van Jezus. Op een gegeven moment wordt in de film het licht heel dor en ontdaan van spiritualiteit, waardoor je het juist gaat missen en je denkt: gaat niemand het erover hebben dat dit eigenlijk helemaal fout was? De muziek - naar mijn gevoel - stipt dat aan.
Je hebt tot nu toe vooral scenario's geschreven. Is de kick van regisseren een andere dan het schrijven? En smaakt Het Diner naar meer?
Ik heb ook wel eens zo geregisseerd dat ik ieder moment wilde beheersen. BijHet Diner heb ik dat helemaal niet gedaan. Ik regisseerde het echt met hele losse teugels. Ik vond mezelf meer een manager in deze film, niet iemand die zegt dat hij alles bedacht heeft. Daarbij, als je vier van zulke goede acteurs hebt, dan is het een waanidee dat je denkt dat je als regisseur alles onder controle hebt. Ik heb vaak met een lange lens gedraaid, omdat ze door de afstand gewoon hun gang konden gaan.
Die losse manier van filmen bij Het Diner, komt dat uit jezelf of is dat iets wat bij een Nederlandse manier van filmen hoort?
Ik denk dat dat hier de enige manier was. Je wil het fris en levendig houden, dus probeer je zoveel mogelijk momenten te creëren dat er echt iets gebeurt. Ik en [cameraman] Sander Snoep liepen om de acteurs heen en dan pas bepaalden we hoe we het gingen filmen. Dat vind ik een erg prettige manier van draaien. Storyboards zijn ook overgewaardeerd, je zuigt er het leven mee uit een scène. Je ziet dat de acteurs berekenend zij. Ik wist ook vaak niet wat we die avond precies gingen draaien om ook ruimte te laten voor improvisatie. (Lachend:) Al zal Jacob Derwig daarop ongetwijfeld zeggen dat ik daar erg streng op was.
