IDFA 2010: Prison Island Bastøy

Dit jaar heeft het IDFA festival plaats van 17 november tot 28 november. Moviesense doet van de meest interessante films verslag.

Op het gevangeniseiland Bastøy in het Noorse Oslofjord zijn geen cellen, geen camera's en geen hekken. Het lijkt een beetje op die ene film met Rutger Hauer, Wedlock (1991), echter is deze realiteit treffend. Het eiland, dat het idee geeft van een instelling voor ambulante geestelijke gezondheidszorg, biedt plaats aan minder dan 200 'patiënten': verkrachters, moordenaars, zedendelinquenten, en ook smokkelaars. Er is een bos waar men met kettingzagen werkt. Zwemmen doe je in het ijskoude water, zoals de openingsscène toont, en de in de film getoonde, gestrafte mannen wonen vrolijk in vakantiehuisjes waar de bewakers geregeld polshoogte komen nemen. Kortom; Bastøy is een paradijs op aarde voor gevangenen. Mexico en Spanje hebben soortgelijke 'instellingen', maar de vraag die na het kijken vooral rijst is, worden deze misdadigers betere mensen door ze minder hard te straffen?. Vertoont de aanwezigheid van instellingen als Bastøy een tendens in reactie op gesloten inrichtingen?

Debat
Het zijn enkele vragen die de kijkervaring beïnvloeden, waarbij vermeld dient te worden dat uit onderzoek is gebleken dat de recidive op Bastøy dertig procent bedraagt, daar waar in West-Europa gemiddeld zestig à zeventig procent van de ex-gedetineerden terugvalt. De in de documentaire geobserveerde gedetineerden (of noem je ze vakantiegangers?) zijn geen lieverdjes - drugs is een veel gehoorde bezigheid, maar waar de documentaire interessant wordt, is de vraag binnen het maatschappelijke debat hoe je mensen moet of dient te straffen voor hun daden. Regisseur Michel Kapteijns observeert, ontleedt, interviewt, maar geeft geen mening over datgene wat hij voorstaat, en dit is noch nadeel noch een voordeel te noemen. Wanneer de regisseur een gestrafte man filmt die buiten in het gras met de brandende zon op zijn gelaat, zijn bovenlijf ontbloot, een sigaret rookt, betwist ik als kijker de voordelen van een dergelijke open instelling. Voor de kijker is dit natuurlijk een vakantiebestemming om je vingers bij af te likken, en het ontbreken van conflicten maakt van dit eiland een sprookje.

Onbeantwoord
Hoe verhoudt de mening van Kapteijns zich tot de slachtoffers van de daders? Waarom laat hij alleen deze gestrafte mannen aan het woord? Het antwoord op deze vragen blijft de documentaire helaas schuldig, wel toont het de werking van een instelling die, gelet op onderzoeksresultaten, vruchten afwerpt. Hierbinnen wordt de kijker onbewust gevraagd een moreel oordeel te vellen over datgene wat de regisseur observeert. Michel Kapteijns gebruik van stijlelementen uit de fictiefilm die in het gebruik van de vele close ups naar voren komt, tezamen met strak in elkaar gedecoupeerde shots, bijvoorbeeld in de scène waarin de gestrafte mannen aan het kaarten zijn, geven blijk van een overtuigde regievisie. Het is jammer dat zijn eigen mening er niet toe doet. Hoeft ook niet. Prison Island Bastøy is vooral sterk als onderzoeksvraag bij een nog te schrijven eindconclusie. De invulling daarvan laat Kapteijns aan de kijker.

Conclusie
Prison Island Bastøy observeert, ontleedt, interviewt, maar neemt geen standpunt in over de wenselijkheid van dergelijke instellingen terwijl voor de kijker dit gevoel juist een belangrijk onderdeel vormt door de documentaire heen. Het is dan ook een slimme zet te noemen van Kapteijns niet alle vragen te willen beantwoorden.

Voorstellingen tijdens het IDFA 2010:

22 november 2010 - 18,30 uur, Pathé de Munt