La Religieuse - recensie

Na Jacques Rivette in 1966 heeft nu ook Guillaume Nicloux de briefromanLa Religieuse van Diderot uit 1796 verfilmd. Heeft het verhaal van een meisje dat tegen haar wil het klooster ingaat, ons nog iets te zeggen?

Met haar strak gespannen stem zingt de 16-jarige Suzanne (Pauline Etienne) dwars tegen het koor in. Ze maakt er geen geheim van dat ze zich niet geroepen voelt haar leven in een klooster door te brengen. Haar ouders hebben haar ertoe gedwongen, zogenaamd vanwege haar roeping, maar feitelijk omdat ze hun geld liever besteden aan haar oudere zusters. Later geldt het argument dat ze de vrucht is van een slippertje van haar moeder. Op deze manier zal ze voor haar moeder boete kunnen doen. Tegen haar eerste begripvolle abdis kan ze nog zeggen: "Ze willen me hier levend begraven."

Wanneer deze overleden is, krijgt ze te maken met een nieuwe moeder overste, de kille, sadistische Christine, die met haar ijzeren regime van korsetten en gekortwiekte koppen in Suzanne de vrijheidsdrang alleen nog maar meer aanwakkert. en daarom ook haar verhaal in het geheim opschrijft. Vanaf dat moment wordt ze geterroriseerd. Slapen in een boetekleed, zich uitstrekken op de stenen vloer met de armen wijd waarna de andere nonnen over haar heen moeten lopen, pesterijen wanneer ze de vloeren moet dweilen. De moeder overste wordt tot de orde geroepen en Suzanne wordt over geplaatst naar een ander klooster, waar madame Saint-Eutrope (Isabelle Hupert) met bizar zachte hand de scepter zwaait. Ze benadert Suzanne met aanrakingen en zachte strelingen, betast haar steeds meer en kruipt bij haar in bed. Het gedrag van deze moeder overste heeft iets lachwekkends en tegelijk iets verontrustends. Suzanne is er niet van gediend en wil alleen maar haar vrijheid terug.

Bij Rivette was de tweede moeder overste nog meer een serpent en zijn verfilming was harder en somberder. De katholieke kerk zat toen nog stevig in het zadel en deed Rivette's verfilming in de ban. De tijden zijn inmiddels veranderd. Nicloux stelt het machtsmisbruik van de kerk nog wel aan de kaak maar hij heeft er een universeler verhaal van gemaakt. Hij volgt de plot van het boek maar vervangt de briefvorm door een flashback-structuur en hij geeft het verhaal een ander slot waarin het document van Suzanne een rol speelt. Hij filmt het ingemetselde leven van Suzanne in fraaie in kaarslicht gedraaide beelden.

Zijn verfilming is een kalm conventioneel kostuumdrama, maar ze heeft ook iets weg van een gevangenisfilm, maar dan in nonnenkledij. Het teruggeworpen zijn in de duistere isoleercel, de woordenwisselingen in het geniep op de luchtplaats, de smeekbedes tijdens het bezoekuur en de wanhopige ontsnappingspogingen zijn allemaal ingredienten van dit genre. Maar de kern van de film is het verzet van Suzanne en haar niet te breken verlangen naar vrijheid. De Belgische actrice Pauline Etienne speelt de hoofdrol met veel overgave en ontroert op sommige momenten. Haar frêle lijf lijkt gevuld met wanhoop en tegelijk wilskracht. Haar gezicht laat een scala aan gevoelens zien en haar spel is overtuigend, krachtig en zeer genuanceerd.

La Religieuseis een mooie ingehouden film waarin de hoofdrolspeelster de vrijheidsdrang van een achttiende eeuwse non gestalte geeft en de wil om in het openbare leven een rol te vervullen op een ontroerende manier herkenbaar maakt.