Boven is het stil - recensie

Hoe de bevrijding van de zoon pas komt na de dood van zijn vader. Maar welke kant moet hij op?

MetBoven is het stil zet regisseur Nanouk Leopold een grote stap. Haar eerdere films (Guernsey, Brownian Movement) schreef ze altijd zelf met vrouwen prominent in de hoofdrol. Maar in haar nieuwste film gaat het om een vader-zoon relatie waarbij het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Gerbrand Bakker. Ook het strakke camerawerk heeft ze losgelaten en ingeruild voor meer uit de hand gedraaide beelden. Het laat zien dat Leopold niet bang is risico's te nemen en belangrijker nog: het levert een sterke film op.

Een boerderij op het Zeeuwse platteland. Rietkragen en meanderende dijkjes worden afgewisseld door eindeloze velden akkerland. Hier middenin staat een boerderij, vrij geïsoleerd. Met een kleine koeienstal en wat schapen lijkt het een agrarisch bedrijf uit de vorige eeuw. Maar de tijd tikt wel degelijk onverbiddelijk door. De film begint met Helmer, een vijftigjarige boerenzoon, die zijn oude zieke vader verkast naar zolder. Het is een eerste stap in het loslaten. De relatie tussen de twee is niet goed, zoveel wordt al snel duidelijk. Helmer (Jeroen Willems) voelt zich beklemd door de druk die zijn vader (Henri Garcin) nog steeds op hem uitoefent. Maar Helmer zit ook zelf in de knoop en weet geen raad met zichzelf of andere mensen om hem heen, waardoor elke uitgestoken hand door hem wordt genegeerd, of het nu van de trouwe melkrijder (Wim Opbrouck) of de meelevende buurvrouw is. Alleen de jonge knecht (Martijn Lakemeier) weet met zijn korte verblijf op de boerderij wat los te maken bij Helmer. Alleen de dood van zijn vader weet de zware last van zijn schouders te tillen.

Er wordt weinig gesproken inBoven is het stil. Wie de trailer heeft gezien, heeft bijna alle dialogen wel gehoord. Toch is het vooral het non-verbale spel van met name Jeroen Willems dat de film zo krachtig maakt. Of het nu zittend naast zijn vader, het werk in de stal of het staren naar buiten is, je voelt haast in je maag de onderdrukte onrust, de woede samen met de gelatenheid en de onzekerheid. En tegelijk ook zijn angst om zich eraan over te geven als er openingen worden geboden. Toch wordt het niet alleen lente in het veld en tussen het riet, maar lijkt ook Helmer een soort ontwaken op latere leeftijd mee te maken. Ondanks de zwaarte van veel scènes heeft Leopold de film een haast licht einde gegeven. De wrangheid komt slechts door het feit dat kort nadat de film af was, Jeroen Willems op 3 december vorig jaar plotseling op vijftigjarige leeftijd overleed. Er komt dit jaar nog één film met hem uit (de Engelstalige productie Tula), maarBoven is het stilwas zijn laatste grote filmrol.

Willems draagt de film, maar ook de rest van de cast is van hoog niveau, met Wim Opbrouck en Martijn Lakemeier (Oorlogswinter, Sonny Boy) als overtuigende tegenspelers. Nanouk Leopold heeft het homoseksuele thema uit het boek uitvergroot, waardoor het samenspel tussen de drie mannen - duidelijker dan in het boek - een bijzondere spanning oproept. De worsteling van Helmer met zijn gevoelens voor de knecht en de melkrijder gaat samen met de afwijzing door zijn oude vader. Tegen hem zegt Helmer dan ook: "Je bleef met de verkeerde zoon achter". Maar de vader weet ook dat zijn invloed straks weg is, nu hij op zolder zit en Helmer het verleden beneden haast wegschildert en opruimt.

MetBoven is het stil laat regisseur Nanouk Leopold zien nieuwe paden niet uit de weg te gaan; een boekbewerking, een mannelijke hoofdrol en een vrije camera. Het levert een prachtige ingetogen film op, waarbij thema's als bevrijding, knellende familiebanden en onderdrukte gevoelens sterk en vaak zonder tekst te zien zijn. Vooral Jeroen Willems laat zien wat een geweldig acteur hij was. Zo strak als zijn gezicht eruit ziet, zoveel is er vanaf te lezen. En de bevrijding komt uiteindelijk, al is er de dood voor nodig.